AΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: 277-314. Οι Άνθρωποι στις Ακτές και το Εσωτερικό της Τανζανίας

του Δρ. Δημητρίου Κουτάντου, εκπαιδευτικού στην Αφρική

Τα αφρικανικά ξύλινα προσκέφαλα

«Άνθρωποι που στον ύπνο τους τη νύχτα ονειρεύονται γνωρίζουν ένα ξεχωριστό είδος ευτυχίας που δεν περικλείεται στον κόσμο της ημέρας, μια γαλήνια έκσταση και άνεση στην καρδιά που είναι σαν μέλι στη γλώσσα. Γνωρίζουν επίσης ότι η πραγματική δόξα των ονείρων ενυπάρχει στην ατμόσφαιρα της απεριόριστης ελευθερίας τους. Δεν είναι η ελευθερία του δικτάτορα που επιβάλλει τη βούλησή του στον κόσμο αλλά η ελευθερία του καλλιτέχνη που δεν έχει βούληση, που είναι ελεύθερος από βούληση. Η απόλαυση του αληθινού ονειροπόλου δεν έγκειται στην ουσία του ονείρου, αλλά στο ότι εκεί συμβαίνουν πράγματα στα οποία ο ίδιος δεν έχει την παραμικρή ανάμειξη, και βρίσκονται εντελώς έξω από τον δικό του έλεγχο. Μεγάλα τοπία αυτοδημιουργούνται, μεγάλες εξαίσιες εικόνες, πλούσια και φίνα χρώματα, δρόμοι, σπίτια που ποτέ δεν έχει δει, ούτε ακούσει για αυτά. Ξένοι εμφανίζονται και είναι φίλοι ή εχθροί, παρότι το πρόσωπο που ονειρεύεται δεν έχει ποτέ κάνει τίποτα για αυτά. Οι ιδέες φυγής και αναζήτησης επανέρχονται στα όνειρα εξίσου γοητευτικές. Κι όλοι λένε υπέροχα πνευματώδη σχόλια. Είναι αλήθεια ότι, αν τα φέρει κανείς στον νου του την ημέρα, ξεθωριάζουν και χάνουν το νόημά τους γιατί ανήκουν σ’ ένα άλλο πεδίο, αλλά, μόλις αυτός που ονειρεύεται ξαπλώνει τη νύχτα, η ροή κλείνει και πάλι, κι εκείνος θυμάται πόσο υπέροχα ήταν. Περιβάλλεται διαρκώς από ένα αίσθημα απέραντης ελευθερίας που τον διατρέχει σαν αέρας, σαν μια υπερκόσμια ευδαιμονία. Είναι ένα άτομο προνομιούχο όποιος δεν έχει τίποτα να κάνει, αλλά για την ανάπτυξη και την ευχαρίστησή του συμπράττουν όλα. Οι βασιλιάδες της Ταρσίδος θα του προσφέρουν δώρα. Λαμβάνει μέρος σε μια μεγάλη μάχη ή γιορτή και αναρωτιέται αν πρέπει, εν μέσω αυτών των γεγονότων, να είναι προνομιούχος ώστε να μένει ξαπλωμένος. Όταν αρχίζεις να χάνεις τη συνείδηση της ελευθερίας και όταν η ιδέα της αναγκαιότητας, εισβάλλει στον κόσμο, όταν υπάρχει κάτι βιαστικό και επείγον όταν έχεις να γράψεις ένα γράμμα, να προφτάσεις το τρένο, όταν πρέπει να δουλέψεις για να μπορούν τα άλογα του ονείρου να καλπάσουν και τα τουφέκια να ρίξουν, τότε είναι που το όνειρο εξασθενεί και μετατρέπεται σε εφιάλτη – το χειρότερο και κατώτερο είδος ονείρου. Αυτό που στον κόσμο του ξύπνου προσεγγίζει περισσότερο το όνειρο είναι η νύχτα σε μια μεγάλη πόλη, εκεί όπου κανείς δεν γνωρίζει κανέναν, ή πάλι η αφρικανική νύχτα. Γιατί κι εκεί υπάρχει απεριόριστη ελευθερία. Εκεί συμβαίνουν πράγματα, πεπρωμένα δημιουργούνται γύρω σου, υπάρχει δράση προς όλες τις πλευρές- και τίποτα δεν σε αφορά» (Μπλίξεν Κάρεν, Πέρα από την Αφρική, 1937, Μεταίχμιο, σελ. 107-108).

Η τέχνη στις νότιες ακτές της Τανζανίας μπορεί να χωριστεί σε δύο περιοχές: η πρώτη περιοχή επικεντρώνεται γύρω από την πρωτεύουσα Dar-es-Salaam και η δεύτερη εκτείνεται στα νότια σύνορα με τη Μοζαμβίκη, αν και υπάρχει έλλειψη εθνογραφικών μελετών. Στις αρχές του 19ου αιώνα, οι Δυτικοί ανακάλυψαν την τέχνη στην πρώτη περιοχή που καλύπτεται από μαγγρόβια και πεδιάδες όπου οι ντόπιοι καλλιεργούν καλαμπόκι, σιτάρι και, πιο πρόσφατα, φρούτα. Επίσης, εκτρέφουν βοοειδή, αίγες και πρόβατα. Από καλλιτεχνική άποψη, είναι περισσότερο γνωστές οι εθνοτικές ομάδες που μιλούν Σουαχίλι και οι Άνθρωποι Kaguru, Doe, Kwere, Luguru, Zaramo και Kami στη Ζανζιβάρη. Η καλλιτεχνική έκφραση αυτών των περιοχών είναι αρκετά ομοιογενής λόγω των εμπορικών και πολιτιστικών επαφών μεταξύ τους. Ένα χαρακτηριστικό της τέχνης τους είναι η πανταχού παρούσα γυναικεία μορφή με τις μικρές στυλιζαρισμένες κούκλες «Mwana Hiti» που παίζονται από κορίτσια και αγόρια κατά την εφηβεία. Οι κούκλες διατηρούνται δίνονται στην επόμενη γενιά παιδιών, έχουν ένα κυλινδρικό σώμα με μυτερά στήθη και πεπλατυσμένους ώμους κάτω από μια τυποποιημένη κεφαλή. Οι φιγούρες Mwana Hiti διακοσμούν επίσης τα δοχεία φαρμάκων, χρωστικών ουσιών και ελαίου και θρόνους. Οι κούκλες έχουν ένα φυσιοκρατικό στυλ, πιθανώς επηρεασμένο από το εμπόριο με τη Μαλαισία, και ένα αφηρημένο στυλ, ίσως πιο γηγενές. Οι Άνθρωποι Σουαχίλι είναι γνωστοί για τις σκαλισμένες πόρτες τους που επιδεικνύουν ισχυρή ισλαμική επιρροή. Συνήθως σκαλισμένες με γεωμετρικά μοτίβα, αυτές οι πόρτες αποτελούν κοινό χαρακτηριστικό σε όλες τις χώρες του Ινδικού Ωκεανού όπως η Υεμένη και το Ομάν. Οι θρόνοι των Ανθρώπων Kaguru χαρακτηρίζονται από την πίσω απλή επιφάνεια με μια θηλυκή προτομή. Οι κούκλες Mwana Hiti των Ανθρώπων Doe έχουν φυσιολατρικό στυλ με επιμήκη, ρεαλιστική κεφαλή με εντυπωσιακά μάτια. Οι κούκλες Mwana Hiti των Ανθρώπων Kwere έχουν δύο ξεχωριστά λοφία με προφίλ σχήματος V και επίμηκες λαιμό. Οι μάσκες Kwere έχουν επίσης φυσιοκρατικά χαρακτηριστικά. Τα σκαμνιά Kwere είναι σκαλισμένα με τρία πόδια σε σχήμα U που συνδέονται με ένα οριζόντιο ξύλινο δακτύλιο. Τα ειδώλια των Ανθρώπων Luguru έχουν ρεαλιστικά χαρακτηριστικά και οι θρόνοι τους μια απλή πλάτη καλυμμένη με εγχάρακτα γεωμετρικά μοτίβα. Τα ειδώλια και οι κούκλες των Ανθρώπων Zaramo μπορούν να εντοπιστούν από το πεπλατυσμένο σκαλιστό κεφάλι, συχνά χωρίς πρόσωπο. Οι κούκλες χρησιμοποιούνται στις κηδείες όπου ο ανιψιός του θανόντος μιλά μέσα από την κούκλα και εγκωμιάζει το νεκρό. Οι κούκλες των Ανθρώπων Kami είναι σκαλισμένες με ένα αυλακωτό κούμπωμα και εγχαράξεις στην κοιλιακή χώρα.

Γεωγραφικά, η δεύτερη περιοχή στη νοτιοανατολική Τανζανία μέχρι τα σύνορα με τη Μοζαμβίκη, είναι ορεινή και καλύπτεται κυρίως από δάση. Οι άνθρωποι ζουν από την εκτροφή βοοειδών και τη γεωργία. Η καλλιτεχνική έκφραση αυτών των εθνοτικών ομάδων είναι παρόμοια με τις παραδόσεις της Αγκόλας μεταξύ των λαών Lunda και Chokwe, με τη χρήση πραγματικών τριχών και εγχαράξεις σώματος: οι Άνθρωποι Ngindo, Mwera, Makua, Makonde και Yao. Η τέχνη των Ανθρώπων Ngindo είναι σπάνια. Οι μάσκες προσώπου έχουν ορθογώνιο σχήμα και χαρακτηρίζονται από εγχάρακτη γεωμετρική διακόσμηση στα μάγουλα ή στο μέτωπο. Η τέχνη των Ανθρώπων Mwera σχετίζεται με τους νότιους γείτονές τους Makonde, οι μάσκες τους έχουν ωοειδή πρόσωπα, ορθογώνια μάτια, μικρά φουσκωτά αυτιά και ομαλά μέτωπα χωρίς εγχαράξεις. Οι Άνθρωποι Makua είναι διάσημοι για τις μάσκες-κράνη, βλ.  το βίντεο οι Εθνοτικοί Λαοί της Τανζανίας στις Ακτές και Βορειανατολικά.

Εθνοτικοί Λαοί της Τανζανίας στις Ακτές και Βορειανατολικά, βίντεο διάρκειας 15’ λεπτών: Ακτές της Τανζανίας. Ζανζιμπάρ, Oι Άνθρωποι Swahili πόρτες με ισλαμική επιρροή (Ζανζιμπάρ), Oι Άνθρωποι Kaguru, Oι Άνθρωποι Doe με τις κούκλες γονιμότητας, Οι Άνθρωποι Kami, Kwere, Luguru, Zaramo, Kami, Ngindo, Mwera, Makua. Βορειοανατολικά της Τανζανίας. Οι Άνθρωποι Chaga, Pare, Shamba, Mbugu, Zigua, Massai, Iraqw, Gogo, Hehe

Η βορειοανατολική Τανζανία στα σύνορα με την Κένυα και στις όχθες του Ινδικού Ωκεανού έχει μια ισχυρή πολιτιστική ταυτότητα. Πρόκειται για μια περιοχή βουνών και ψηλών πεδιάδων, που καλύπτονται από δάση και σαβάνα. Οι κύριες εθνοτικές ομάδες που ζουν εδώ είναι οι Άνθρωποι Chaga, Pare, Shamba, Mbugu και Zigua. Οι καλλιτεχνικές τους παραδόσεις είναι αρκετά ομοιογενείς και παρουσιάζουν ισχυρή στυλιστική σχέση με τους Malagasy και Batak της Μαδαγασκάρης που είναι επηρεασμένοι από την Ινδονησία. Είναι πιθανό οι έμποροι που ταξιδεύουν με βάρκα κατά μήκος των ακτών της Ινδίας και της Αραβικής Χερσονήσου να έρχονται σε επαφή με τις εθνοτικές ομάδες καθώς έχουν βρεθεί δοχεία, μαγικά κέρατα και πίπες με ανθρωπόμορφα σχέδια και στις δυο ηπείρους. Πήλινες και ξύλινες μορφές στη βορειοανατολική Τανζανία καλύπτονται με ένα κομμάτι ύφασμα ή δέρμα εμποτισμένο με μια υγρή ουσία που τους δίνει μια «μουμιοποιημένη» εμφάνιση. Τα περισσότερα από αυτά τα ειδώλια είναι κοίλα για να μπορούν να κρατούν μαγικές ουσίες. Εμφανίζονται συχνά σε ζεύγη και συνήθως χρησιμοποιούνται κατά τις τελετές μύησης στις μυστικές κοινωνίες ή από θεραπευτές κατά τη διάρκεια των τελετουργιών θεραπείας. Οι καλλιτέχνες των Ανθρώπων Chaga σκαλίζουν μικρές ξύλινες ή αργιλώδεις φιγούρες καλυμμένες με ύφασμα, με ένθετα μάτια με λευκές γυάλινες χάντρες , μεγάλα στρογγυλά αυτιά και μικρό στόμα. Τα ειδώλια των Ανθρώπων Pare είναι παρόμοια με αυτά των Chaga, αλλά έχουν μακρύτερα πόδια. Τοποθετούνται πάνω στα κέρατα ζώων καθώς πιστεύεται ότι κατέχουν μαγικές ουσίες. Οι Άνθρωποι Shamba δημιουργούν μικρές μορφές ξύλου και αργίλου, οι οποίες συνήθως καλύπτονται με μια παχιά ιερογλυφική ​​πατίνα. Συχνά έχουν ένα διευρυμένο κεφάλι με ένα ευρύ χαμόγελο και κυκλικά αυτιά. Τα ειδώλια των Ανθρώπων Mbugu κατασκευάζονται από ένα σκοτεινό λαμπερό ξύλο με ρεαλιστικά χαρακτηριστικά και καλύπτονται με υλικά φετίχ, μια στυλιστική παράδοση της βορειοανατολικής Τανζανίας, αλλά το είδαμε και σε άλλες χώρες όπως στο Κονγκό. Η παράδοση των Ανθρώπων Zigua είναι πιο ρεαλιστική από αυτή των άλλων εθνοτικών ομάδων της περιοχής. Χρησιμοποιούν τα ειδώλια ως βοηθήματα οπτικής διδασκαλίας και μερικές φορές αντιπροσωπεύουν προγόνους ή πνεύματα. Η κεντρο-ανατολική Τανζανία έχει πεδιάδες στο βορρά και ηφαίστεια στο νότο. Οι κύριες εθνοτικές ομάδες που ζουν εδώ είναι οι Άνθρωποι Massai, Iraqw, Gogo και Hehe. Οι πήλινες ζωομορφικές τους φιγούρες  σχετίζονται με τις κύριες δραστηριότητές τους: την εκτροφή βοοειδών και τη γεωργία. Οι Άνθρωποι Massai ζουν μια νομαδική ζωή ανάμεσα στην Κένυα και την Τανζανία. Οι Άνθρωποι Iraqw αριθμούν 300.000, φτιάχνουν δερμάτινες ποδιές και μάσκες διακοσμημένες με σειρές από χάντρες οι οποίες συχνά κοσμούνται στην κορυφή με φτερά. Οι καλλιτέχνες Gogo φτιάχνουν ειδώλια από άργιλο με τη μορφή ταύρων και βουβαλιών με υπερβολικά κέρατα. Η λειτουργία τους είναι άγνωστη. Τα καλλιτεχνικά αντικείμενα των Ανθρώπων Hehe είναι σπάνια.

Στα Κεντρικά προς τα Βόρεια της Τανζανίας δεσπόζουν οι λίμνες Βικτώρια και Rugwa ή Nyamezi. Οι ακτές της Βικτώρια έχουν μια σειρά από βουνά, μεταξύ 1000 και 2000 μέτρων ύψος που καλύπτονται με θάμνους και σαβάνα. Αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν αποκαλύψει πρώιμα κεραμικά και σιδερένια αντικείμενα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η περιοχή ήταν η γενέτειρα αυτών των Ανατολικών Αφρικανών τεχνικών. Η περιοχή κατοικείται από αρκετές εθνοτικές ομάδες τους Ανθρώπους Luo, Kuria, Kerewe, Haya/Ziba και Karagwe. Ένα καλλιτεχνικό στυλ Luo κυριαρχεί, όπου οι μάσκες χαράσσονται σε βαρύ ξύλο με ορθογώνιο σχήμα, μεγάλα διάτρητα μάτια και ορθογώνιο στόμα. Επιπλέον, έκαναν δερμάτινες μάσκες. Οι Άνθρωποι Luo ζουν διάσπαρτοι σε όλη την Τανζανία και την Κένυα και είναι γνωστοί για τις πολυχρωματικές δερμάτινες μάσκες που φοριούνται ως μέρος μιας αμφίεσης που περιλαμβάνει φορεσιά και ασπίδα. Οι Άνθρωποι Kuria χρησιμοποιούν επίσης δερμάτινες μάσκες στους χορούς και τα τελετουργικά τους. Έχουν σχήμα ωοειδές ή αχλαδιού και συχνά διακοσμούνται με γραμμικά μοτίβα σε μια σκοτεινή επιφάνεια. Στο ομώνυμο νησί, οι Άνθρωποι Kerewe είναι μέλη μιας εξαιρετικά δομημένης κοινωνίας υπό την ηγεσία ενός επικεφαλής. Οι γλύπτες Kerewe είναι διάσημοι για τις σπάνιες, τραχιές φιγούρες τους. Οι Άνθρωποι Haya και Ziba ζουν στο δυτική ακτή της λίμνης Βικτώρια, φτιάχνουν ξύλινες μάσκες με λοξά φρύδια, στρογγυλά μάτια και ένα πλατύ τετράγωνο στόμιο με ανθρώπινα δόντια. Αυτές οι μάσκες δεν έχουν αυτιά και μερικές φορές έχουν κρυμμένα φρύδια και γενειάδα.  Αρκετές εθνοτικές ομάδες ζουν στην περιοχή Karagwe, στην ανατολική ακτή της λίμνης Βικτώρια που συνδέονται με ζωόμορφες χυτές από σίδερο και χαλκό φιγούρες. Η περιοχή της Ενδοχώρας/Nyamezi, η οποία είναι επίσης το όνομα της εθνοτικής ομάδας παρέχει σπίτι και στους Ανθρώπους Sukuma, Nyamezi, Kimbu και Sangu. Οι Άνθρωποι Sukuma και Nyamezi είναι διάσημοι για τις μεγάλες μορφές τους με στατικές στάσεις. Ιδιαίτερα οι Άνθρωποι Sukuma συνδέονται με μεγάλες φιγούρες που καλύπτονται από οξείδωση χαλκού που μεταγενέστερα έχουν χρησιμοποιηθεί ως σκιάχτρα/Amaleba, αλλά και από μουσικούς και χορευτές κατά τη διάρκεια των τελετών κατά της ξηρασίας και για τη συγκομιδή. Οι μάσκες Sukuma έχουν μια φοβερή έκφραση, γερασμένα χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένων των εφαρμοσμένων φρυδιών, γενειάδα και μουστάκι, και, όπως τα αγάλματα τους, έχουν μια επίστρωση. Άλλα αντικείμενα περιλαμβάνουν περιδέραια ελεφαντόδοντου Οι 500.000 Άνθρωποι Nyamezi/«Άνδρες της Δύσης» ή «Άνδρες της Σελήνης» οργανώνονται σε χωριά με μικρούς αρχηγούς υπεύθυνους για τον υλικό πλούτο, ενώ η πνευματική ευημερία κυβερνάται από τους μάγους των χωριών. Η λατρεία των προγόνων, η οποία προστατεύει κάθε οικογένεια, παίζει σημαντικό ρόλο στη θρησκευτική ζωή των Nyamezi, που καλλιτεχνικά είναι γνωστοί για τους θρόνους τους με κυκλικό κάθισμα που στηρίζεται από τρία κυρτά πόδια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η υψηλή πλάτη του θρόνου είναι διακοσμημένη με θηλυκή φιγούρα, κεφαλή ή με επένδυση με γεωμετρικά μοτίβα. Οι Nyamezi είναι επίσης διάσημοι για τις επιμήκης μορφές χαραγμένες από ένα σκοτεινό, βαρύ ξύλο με γυαλιστερή επιφάνεια, βλ. το βίντεο Εθνοτικοί Λαοί της Τανζανίας στα Κεντρικά και τα Δυτικά.

Εθνοτικοί Λαοί της Τανζανίας στα Κεντρικά και τα Δυτικά, βίντεο διάρκειας 13’ λεπτών: Κεντρικά της Τανζανίας. Oι Άνθρωποι Luo, Kuria, Kerewe, Haya, Ziba, Karagwe, Sukuma, Nyamezi. Δυτικά της Τανζανίας. Οι Άνθρωποι Ha, Jiji, Tongwe, Bende, Holoholo, Fipa, Mambwe, Konde, Kisi, Ngoni

Κατά μήκος των ανατολικών ακτών των λιμνών Τανγκανίκα και Nyasa, 2500 μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, ζουν οι εθνοτικές ομάδες Ha, Jiji, Tongwe, Holoholo, Bende, Fipa και Mambwe ενώ στα σύνορα με το Μαλάουι και τη Μοζαμβίκη ζουν οι εθνοτικές ομάδες Nyakusa/Konde, Kinga, Bena, Pangwa, Kisi, Manda, Mpoto και Ngoni. Η τέχνη των ομάδων που ζουν στην πρώτη περιοχή κατά μήκος της ανατολικής ακτής της λίμνης Tanganyika επηρεάζεται έντονα από την αισθητική των εθνοτικών ομάδων του Κονγκό Tabwa, Luba και Bembe, βλ. τις αντίστοιχες δημοσιεύσεις. Ως εκ τούτου, τα ειδώλια βρίσκονται συχνά σε ζευγάρια, στέκονται σε μια στρογγυλή βάση ή κάθονται σε ένα θρόνο. Η θέση του ενός ειδώλιου πάνω στους ώμους του άλλου καταδεικνύουν την επιρροή των Tabwa. Νοτιότερα προς το Μπουρούντι, οι Άνθρωποι Ha είναι διάσημοι για τις όρθιες προγονικές φιγούρες τους, τοποθετημένες σε στρογγυλές βάσεις με φαρδιά πόδια και χέρια, αμυγδαλωτά μάτια. Η επίδραση των Tabwa είναι έντονα εμφανής και στην τέχνη των Ανθρώπων Jiji. Η πλειοψηφία αυτών των φιγούρων δημιουργήθηκαν για το τουριστικό εμπόριο, αλλά υπάρχει ένα παλαιότερο στυλ-άγαλμα που διακρίνεται από τα κομμένα δόντια του. Οι Άνθρωποι Tongwe και Bende σχετίζονται καλλιτεχνικά με τους Tabwa και τους Bembe, με μάσκες με αμυγδαλωτά μάτια και στόμια και προεξέχοντα αυτιά. Οι Άνθρωποι Holoholo επίσης επηρεάζονται από την αισθητική των Tabwa, με αγάλματα με ρεαλιστικά χαρακτηριστικά και ένα τυπικό στρογγυλεμένο κεφάλι με σχιστά μάτια. Τα ειδώλια των Ανθρώπων Fipa χρησιμοποιούνται κατά τις τελετές μύησης. Η μητρότητά τους και τα γυναικεία αγάλματα έχουν επιμήκη χαρακτηριστικά και ασύμμετρες στάσεις. Είναι χαραγμένα από ένα ανοιχτόχρωμο ξύλο το οποίο επισημαίνεται με σκούρες λεπτομέρειες, μια παράδοση που βρίσκεται συνήθως στη νότια Αφρική. Τα ειδώλια των Ανθρώπων Mambwe στέκονται σε ελαφρώς λυγισμένα πόδια και έχουν έναν επίμηκες κορμό πλαισιωμένο με χέρια που στηρίζονται στην κοιλιά. Οι καλλιτεχνικές παραδόσεις των εθνοτικών ομάδων που ζουν στη δεύτερη περιοχή είναι συγκριτικά λιγότερο γνωστές. Οι Άνθρωποι Konde, στη βόρεια ακτή της λίμνης Nyasa, είναι γνωστοί για τις ζωόμορφες φιγούρες με τερακότα, με υπερβολικές καμπούρες και κέρατα που αντιπροσωπεύουν τα βουβάλια του νερού. Οι Άνθρωποι Kisi σκαλίζουν στυλιζαρισμένες ανθρωπόμορφες τερακότα με κιονοστοιχίες υποστηριζόμενες από προεξέχοντα πόδια, υπερβολικό ομφαλό και στήθος. Τέλος, οι Άνθρωποι Ngoni σκαλίζουν ζωόμορφα ξύλινα προσκέφαλα με επιμήκη σώματα και συχνά μαύρα τρίγωνα, ενώ η επιρροή των Zulu φαίνεται στο σχεδιασμό των ποδιών. Οι Ngoni χαράσσουν και νεροκολοκύθες πάνω στις οποίες εφαρμόζουν χρωματιστές χάντρες σε σχήμα προσώπου, βλ. το βίντεο Εθνοτικοί Λαοί της Τανζανίας στα Κεντρικά και τα Δυτικά.

Επόμενη δημοσίευση: Αφρικανική Τέχνη Επίλογος: «Ο αέρας είναι …».