ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: 67-68. Ταξίδι στην Καμπότζη και στο Τιμόρ-Λέστε

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

Η φωνή του συνάδελφου Srock Tick από την Καμπότζη είναι η φωνή της ιστορικής μνήμης, η φωνή του οικουμενικού αιτήματος για δικαιοσύνη και η φωνή ενός αγνού εκπαιδευτικού. Ο πατέρας του εκτελέστηκε στις δολοπλοκίες του καθεστώτος των «Κόκκινων Χμερ» που οδήγησαν τη χώρα στη γενοκτονία δυο εκατομμυρίων αθώων. Η χώρα υποφέρει από τα φαντάσματα του παρελθόντος καθώς βρίσκεται στην 160η θέση διαφθοράς. Ως εκπαιδευτικός στον Εκπαιδευτικό οργανισμό «Ζωή και Ελπίδα» αγωνίζεται να αλλάξει τη «μοίρα» των μαθητών του. Ο Chea Vannda μοναχός και εκπαιδευτικός προσπαθεί να πλησιάσει το Βούδα μέσα από το διαλογισμό και την τεχνολογία. Την πρόσφατη ιστορία του Τιμόρ Λέστε σκιάζει η σφαγή του 1975 και η απόκρυψή της έως το 1999. Εικόνες από αυτές τις χώρες στα τρία ενσωματωμένα βίντεο, με τη μουσική του μουσικοσυνθέτη Μιχάλη Ανδιτσόπουλου.

Συνέντευξη με τον Srock Tick, εκπαιδευτικό στον Οργανισμό «Life and Hope», Siem Reap 
67. Ταξίδι στην Καμπότζη, από τα χαμόγελα του Βούδα στην τραγωδία του Pol Pot
Σπούδασα Αγγλική Φιλολογία. Δεν θα μπορούσα να σπουδάσω για τέσσερα έτη στο πανεπιστήμιο χωρίς την υποτροφία από τον γαλλικό οργανισμό «Enfants du Mekong (EDM)». Αυτή η μη κυβερνητική οργάνωση από το 1958 βοηθάει παιδιά και έφηβους φτωχών οικογενειών της υπαίθρου να σπουδάσουν ώστε να βοηθήσουν τον εαυτό τους, την οικογένειά τους και τους άλλους που έχουν ανάγκη. Συνολικά στην χώρα μου και στις γειτονικές χώρες έχουν μορφώσει περισσότερα από εξήντα χιλιάδες παιδιά. Στην ύπαιθρο η εκπαίδευση δεν είναι εύκολη, στα σχολεία συχνά διδάσκουν δεκαπεντάχρονοι απόφοιτοι γυμνασίου, οι μαθητές πάνε με ποδήλατα ή με τα πόδια. Η μη κυβερνητική οργάνωση μου χορηγούσε διακόσια από τα τετρακόσια δολάρια των ετήσιων διδάκτρων και τα άλλα διακόσια τα έβγαζα εργαζόμενος σε ένα ξενοδοχείο. Μπορώ να πω ότι στο θέμα της εκπαίδευσης ήμουν τυχερός. Η χώρα μου είναι φτωχή, υπάρχει μεγάλη διαφθορά, η παιδεία κοστίζει και οι περισσότεροι μόλις που αποκτούν στοιχειώδης εκπαίδευση.

Δεν είχα όμως την ίδια τύχη με την τραγωδία του καθεστώτος του Pol Pet η οποία έπληξε τη χώρα μου και την οικογένειά μου. Ο Πολ Πέτ ήταν ο αρχηγός των “Ερυθρών Χμερ” (Khmer Rouge) και πρωθυπουργός την περίοδο 1976-1979. Κυβέρνησε με απαγωγές, βασανιστήρια και εκτελέσεις όχι μόνο των αντιφρονούντων αλλά όλου του λαού. Με την άνοδο στην εξουσία εφάρμοσε ένα μεσαιωνικό πρόγραμμα εκκένωσης των μεγάλων πόλεων με μια μαοϊκή κολεκτιβοποίηση στην ύπαιθρο, οι μορφωμένοι ιδιαίτερα με ξενόγλωσσες σπουδές θεωρήθηκαν προδότες, τα σχολεία έκλεισαν, πολλοί ναοί κατεδαφίστηκαν, οι εθνοτικές μειονότητες υπέφεραν, τα σύνορα έκλεισαν, το 1975 ονομάστηκε «Έτος Ένα».

Ταξίδι στην Καμπότζη, Βίντεο διάρκειας 23’ λεπτών σε έξι ενότητες): α. “Χαμόγελα του Βούδα στα ρυζοχώραφα”, β. Ινδουιστικοί και Βουδιστικοί Ναοί Siem Reap: Angkor Wat, Angkor Thom, Ta Pronh, Bayon, Royal Palace, Phimeanakas, Preah Khan, γ. Το Πλωτό Χωριό Chong Kneas, δ. Η Τραγωδία του Pol Pot (1975-1979), ε. Πολιτισμικές και μουσικές παραδόσεις των Χμερ, “Όταν τα χαμόγελα επιστρέφουν”, στ’. Σε σχολεία της Καμπότζης. Μουσική: Μιχάλης Ανδριτσόπουλος

Η καταναγκαστική εργασία, η έλλειψη παραγωγής οδήγησε τους ανθρώπους στην πείνα, στη μαζική ασιτία, στις ασθένειες, περισσότερα από δυο εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν οδηγώντας τη χώρα στη γενοκτονία. Η συγγραφέας Loung Ung, στο βιβλίο της «First They Killed My Father: A Daughter of Cambodia Remembers», περιγράφει τα βασανιστήρια που πέρασε η ίδια, η οικογένεια της και η χώρα αυτήν την περίοδο, όπως και η οικογένεια του σκηνοθέτη Rithy Panh, ο οποίος στο ντοκιμαντέρ «S-21: The Khmer Rouge Killing Machine», στο σχολείο S-21 που έγινε το κέντρο των βασανιστηρίων τους καθεστώτος, φέρνει μεταπολεμικά αντιμέτωπους τους βασανιστές με τα θύματά τους.
Δυστυχώς ο πόλεμος δεν τελείωσε το 1979, ο Πολ Ποτ διέφυγε και προσπάθησε να οργανώσει το στρατό του στα δάση κοντά στα σύνορα με την Ταϊλανδής. Ο πατέρας μου πέθανε σε αυτή τη φάση του πολέμου ως στρατιωτικός κοντά στην περιοχή που δρούσε ο Πολ Ποτ. Είχε άμεση σχέση με τους ανώτερους αξιωματικούς, τον εμπιστεύονταν γιατί ήταν καλός στα καθήκοντά του. Το 1994 ο πατέρας μου έδωσε είκοσι όπλα σε μια στρατιωτική ομάδα που στήριζε ένα πολιτικό κόμμα, εμείς τα ονομάζουμε Κόμμα Α (κυβερνητικοί) και Κόμμα Β (βασιλικοί). Όμως η πολιτική κατάσταση άλλαξε, η άλλη πολιτική ομάδα ήρθε στην εξουσία και τον κατηγόρησε για την απώλεια των όπλων. Τον πέρασαν από στρατοδικείο και θα τον εκτελούσαν, την τελευταία στιγμή απέδρασε στην Ταϊλάνδη. Όμως όταν μετά από ένα χρόνο επέστρεψε τον συνέλαβαν και τον εκτέλεσαν. Όλη η οικογένεια μου πήγε στη διοίκηση να κάνει έκκληση, το θυμάμαι, ήμουν δώδεκα χρονών, αλλά την ίδια μέρα τον εκτέλεσαν. Στην πραγματικότητα δεν τον εκτέλεσαν, ακολούθησαν μια συνήθη τους πρακτική. Άνοιξαν μια τρύπα στη γη και τον έθαψαν ζωντανό. Ποτέ δεν τον βρήκαμε.
Θυμάμαι τον πόλεμο. Ήμουν μαθητής ακόμη στο σχολείο. Διακόπταμε τα μαθήματα και τρέχαμε να κρυφτούμε όταν άρχιζαν να πέφτουν οι βόμβες. Το 1997 τρέχαμε μέσα στο δάσος στην Επαρχία Otdar Meanchey όπου δρούσε ο στρατός του Πολ Ποτ.

Από τότε δεν θέλω να εργαστώ στο δημόσιο. Το κράτος είναι διεφθαρμένο, στην 160η θέση στην παγκόσμια κατάταξη. Μέσα στη διαφθορά της κυβέρνησης κρύβονται ακόμη παλιά στελέχη των «Κόκκινων Χμερ» τους οποίους προφυλάσσουν οι διασυνδέσεις τους. Όπως με βοήθησε ο γαλλικός μη κερδοσκοπικός οργανισμός εργάζομαι τώρα στο μη κερδοσκοπικό εκπαιδευτικό οργανισμό «Ζωή και Ελπίδα» (Life and Hope). Διδάσκω αγγλικά, επισκέφτηκες την τάξη μου και παρακολούθησες το μάθημα μου, τους μαθητές μου και μίλησες με τους συναδέλφους μου (βλ. βίντεο και φωτογραφίες). Τα παιδιά έρχονται και στα θερινά μαθήματα. Ξέρουν ότι η αγγλική γλώσσα είναι ένα μεγάλο εφόδιο για να βρουν μια καλή δουλειά στον τουρισμό που έχουμε στην Καμπότζη λόγω των ινδουιστικών και βουδιστικών ναών του Angkor. Είναι οι μεγαλύτεροι ναοί του κόσμου οποιασδήποτε θρησκείας. Χτίστηκαν από την αυτοκρατορία των Χμερ που κατείχε το μεγαλύτερο μέρος της Ινδοκίνας (11ο-14ος αιώνας). Η λέξη «Καμπότζη» προέρχεται από τη γλώσσα τους και σημαίνει «η γη των Χμερ». Σήμερα βέβαια εκτός από τους Χμερ στη χώρα κατοικούν πολλές εθνοτικές ομάδες. Από τη γλώσσα των Χμερ προέρχεται και η λέξη «Μεκόνγκ» και σημαίνει ο «μεγάλος ποταμός».

Ταξίδι στην Καμπότζη, Φωτογραφίες διάρκειας 10’ λεπτών): “Από το χαμόγελο των Χμερ στην τραγωδία”, Ινδουιστικοί και Βουδιστικοί Ναοί (Siem Reap): Ta Pronh, Angkor Wat, Angkor Thom, Bayon, Royal Palace, Phimeanakas, Preah Khan, Η Τραγωδία του Pol Pot (1975-1979), Η Καμπότζη σήμερα, Το Πλωτό Χωριό (The floating village), Βουδιστικά και άλλα σχολεία. Μουσική: Μιχάλης Ανδριτσόπουλος

Όμως σήμερα η χώρα μου έχει προσεγγίσει την Κίνα και όχι τις Η.Π.Α., πιστεύω ότι αυτή η επιλογή έχει αυξήσει τη διαφθορά και την εκμετάλλευση. Οι φτωχοί πουλούν τη γη τους στα μεγάλα συμφέροντα και όταν τελειώνουν τα χρήματα πηγαίνουν ξανά σε αυτούς για να εργαστούν για αυτούς. Εμφανίστηκε ο αλκοολισμός, η πορνεία ακόμη και η παιδική πορνεία. Μικρά κορίτσια έρχονται από την ύπαιθρο. Δεν έχουν τίποτα να πουλήσουν και πουλούν το σώμα τους. Μπορεί να είναι ορφανά, να έχουν  αλκοολικό πατέρα. Ή ακόμη πιο θλιβερό, να έχει επιλέξει ο πατέρας/αρχηγός της οικογένειας ένα από τα κορίτσια να κάνουν αυτό το πράγμα για να ζήσουν οι υπόλοιποι.
Οι βίαιες αλλαγές των τελευταίων χρόνων ακόμη και με πολέμους άλλαξαν τη ζωή μας από το χωράφι του ρυζιού στη μοντερνικότητα. Αυτή η αλλαγή προκαλεί ανηθικότητα (demoralization) και έλλειψη πολιτισμού. Αλλάζει η ταυτότητα της Καμπότζης, η ηθικότητα, ο σεβασμός, η ειλικρίνεια, η σεμνότητα. Η κατάσταση συχνά οξύνεται, χρειάζεται να την αλλάξουμε και η εκπαίδευση μπορεί να το κάνει. Όμως συχνά έχουμε καταστολή των διαδηλώσεων και της ελευθερίας του λόγου. Συζητώ με τους μαθητές μου για αυτά τα προβλήματα, για την κοινωνία, την έλλειψη εκπαίδευσης, τη φτώχεια, τον αλκοολισμό, την πορνεία. Θέλω να τους βοηθήσω να αλλάξουν τη ζωή τους και θέλω να αλλάξω και τη δική μου ζωή, αλλιώς θα φύγω από την Καμπότζη.

Συνέντευξη με τον Chea Vannda, εκπαιδευτικό και μοναχό, Siem Reap  
Μεγάλωσα μέσα και πήγα σχολείο σε ένα μοναστήρι για δύο λόγους. Από τη μια μεριά οι μοναχοί στην Καμπότζη είναι σεβαστά πρόσωπα. Είναι τιμή για μια οικογένεια να γίνει το παιδί της μοναχός. Ο πατέρας μου πίστευε ότι αυτός είναι ο μόνος σωστός τρόπος ζωής. Ο δεύτερος λόγος είναι η φτώχεια. Πολλά παιδιά δεν έχουν άλλη επιλογή, αν θέλουν να πάνε σχολείο πρέπει να φοιτήσουν σε ένα Βουδιστικό εκπαιδευτικό πλαίσιο. Αυτό δεν σε δεσμεύει. Αν αργότερα κάποιος θελήσει να μην ακολουθήσει τη ζωή του μοναχού, είναι ελεύθερος.
Η ζωή και η εκπαίδευση μέσα στο μοναστήρι διαφοροποιείται σε βαθμίδες. Μπορεί να είσαι από ένα απλό «παιδί του ναού» ή να είσαι μοναχός σε διαφορετικά επίπεδα ανάλογα με την πνευματική πρόοδο και την απόκτηση των Αρχών. Για να γίνεις πλήρης μοναχός θα πρέπει να αποκτήσεις τις 127 έγγραφες Αρχές. Αυτό κάνω και εγώ αλλά είναι δύσκολο. Όμως το κοινό βασικό μήνυμα για όλους μας είναι η διδασκαλία του Βούδα. Η παραίτηση από τον κόσμο. Η φώτιση του νου. Υπάρχουν πέντε βασικές βουδιστικές μοναχικές αρχές: να μην σκοτώνεις, να μην πίνεις αλκοόλ, να μην κλέβεις, να μη λες ψέματα και να μην έχεις ερωτική ζωή. Όλη η διδασκαλία του Βούδα και η δική μας εκπαίδευση είναι η σπουδή του νου. Αυτή η σπουδή απαιτεί άσκηση πολλών χρόνων, μεγάλη συγκέντρωση και διαλογισμό. Οι μαθητές σηκώνονται το πρωί, κάνουν διαλογισμό μισή ή μια ώρα και μετά στις επτά για δύο ώρες πάνε στο σχολείο. Το απόγευμα επιστρέφουν στο σχολείο για τρεις ώρες.
Πριν ο μοναχός δεν είχε επαφή με τον κόσμο. Αλλά σήμερα αν δεν γνωρίσεις τον κόσμο πώς μπορείς να σπουδάσεις το μυαλό σου; Πώς μπορούμε να γνωρίσουμε τον άλλο κόσμο και τα άλλα προβλήματα του κόσμου αν δεν γνωρίσουμε τον κόσμο. Και εγώ εκτός από την πνευματική άσκηση για να γίνω μοναχός ασχολούμαι και διδάσκω τις νέες τεχνολογίες.

68. Ταξίδι στο Τιμόρ-Λέστε, ανατολικά-ανατολικά

Η λέξη «Timor» σημαίνει «ανατολικά». Το Τιμόρ Λέστε καταλαμβάνει το ανατολικό τμήμα του νησιού, εξού και «Λέστε» που στην πορτογαλική γλώσσα σημαίνει «ανατολικά». «Τιμόρ Λέστε» λοιπόν σημαίνει «ανατολικά ανατολικά». Ήταν αποικία της Πορτογαλίας από το 16ο αιώνα έως το 1975, ενώ το δυτικό τμήμα κατείχαν οι Ολλανδοί (σήμερα αυτό το τμήμα ανήκει στην Ινδονησία). Με την αποχώρηση των Πορτογάλων το 1975 ανακήρυξαν την ανεξαρτησία τους, τότε η Ινδονησία εισέβαλε και κατάσφαξε περισσότερους από διακόσιες χιλιάδες Τιμορέζους. Μόλις το 1999 αναγνωρίστηκε η έκταση της σφαγής. Η χώρα έγινε ανεξάρτητη το 2002.

Ταξίδι στo Τιμόρ Λέστε ή Ανατολικό Τιμόρ», Βίντεο διάρκειας 4’ λεπτών): Τραγούδι στην πορτογαλική γλώσσα σε σχολείο: “καλημέρα συμμαθητή πώς είσαι;”, Τα μεγάλα κύματα της μετανάστευσης

Ο αλφαβητισμός και η επιλογή της κυρίαρχης γλώσσας έχουν σημαδέψει τις αλλαγές του εκπαιδευτικού συστήματος στο Ανατολικό Τιμόρ. Στο τέλος της πορτογαλικής κυριαρχίας το 1975 το 95% του πληθυσμού ήταν αναλφάβητοι. Το 2010 το ποσοστό αλφαβητισμού των ενηλίκων ήταν 58%, έναντι 38% το 2001. Ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών δεν πηγαίνει καθόλου στο σχολείο. Η άλλη ριζική αλλαγή στην εκπαίδευση του Ανατολικού Τιμόρ είναι η επιλογή της γλώσσας ως μέσο διδασκαλίας. Με την λήξη της κατοχής από την Ινδονησία, το 2001 μόνο το 8% των δημοτικών σχολείων και 7% των μαθητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης χρησιμοποιούσαν την επίσημη πορτογαλική γλώσσα. Σήμερα η χρήση της πορτογαλικής στα σχολεία είναι σχεδόν καθολική και λιγότερο στη δεύτερη επίσημη γλώσσα Τετούμ.