AΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: 197-224. Οι Άνθρωποι Yoruba στη Νιγηρία & Εθνοτικοί Λαοί του Καμερούν

του Δρ. Δημητρίου Κουτάντου, εκπαιδευτικού στην Αφρική

«Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΧΡΥΣΗΣ ΑΚΤΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΗΣ ΝΙΓΗΡΙΑΣ. Από τις 200 και πλέον εθνικές ομάδες της Νιγηρίας αυτές που ξεχωρίζουν εικαστικά είναι οι Yoruba και οι Igbo. Οι Yoruba σχημάτισαν ένα σύνολο βασιλείων και πόλεων που βρίσκονταν όμως σε εμπόλεμη κατάσταση, αν και είχαν ως συνεκτικό δεσμό την κοινή τους καταγωγή από την πόλη lle-lfe, απ’ όπου προέρχονται περίφημα έργα τέχνης. Το σπουδαιότερο βασίλειο ήταν η Αυτοκρατορία Oyo, η οποία ήλεγχε μέχρι τον 190 αιώνα την περιοχή μεταξύ του Μέσου Νίγηρα έως τα παράλια, όπου και γεννήθηκε η λατρεία του θεού των κεραυνών, Shango. Αντίθετα, οι Igbo οργανώθηκαν σε αυτόνομα χωριά με επικεφαλής τα συμβούλια των πρεσβυτέρων. Η αρχαιότερη μαρτυρία για τον πολιτισμό των Igbo βρίσκεται στην τοποθεσία lgbo-lJkwu, όπου υπάρχουν περίτεχνα αντικείμενα από χυτό χαλκό (10ος αιώνας)» (African Art, 2010, Scala, σελ. 107).

«Η πρόσφατη αύξηση του αριθμού των ιδιωτικών και δημόσιων μουσείων που συλλέγουν και εκθέτουν αφρικανικά γλυπτά και μάσκες μπορεί να εντοπιστεί στην εφευρετικότητα των μορφών τους που επηρέασαν τη σύγχρονη τέχνη στις αρχές του εικοστού αιώνα. Έκτοτε, οι ιστορικοί τέχνης και οι ανθρωπολόγοι έχουν ρίξει περισσότερο φως στις έννοιες και τις λειτουργίες αυτών, ενισχύοντας έτσι την αισθητική τους ελκυστικότητα. Μια μελέτη περίπτωσης αυτής της νέας τάσης αποτελεί η τέχνη των Yoruba στη Δυτική Αφρική, η οποία επικεντρώνεται στις επίσημες και εικονογραφικές αναλύσεις, καθώς και στην αλληλεξάρτηση των οπτικών και λεκτικών μεταφορών της κουλτούρας των Yoruba και πώς αυτές χρησιμοποιούνται για την προώθηση της κοινωνικής και πνευματικής ευημερίας. Πολλά από τα δεδομένα που αναλύονται προέρχονται από παρατηρήσεις και συνεντεύξεις για την ιστορία της τέχνης των Yoruba τη δεκαετία του 1960. Το γεγονός ότι διεξήγαγα τις συνεντεύξεις της έρευνας πεδίου στη γλώσσα Yoruba με βοήθησε να παίξω το ρόλο του παρατηρητή ως συμμετέχων, και στη συνέχεια να θέσω ερωτήματα σχετικά με τη σημειωτική της εικόνας και του θεάτρου. Έχω επίσης κάνει χρήση των προφορικών παραδόσεων, ιδιαίτερα της Odu Ifa. Η τελευταία είναι μια συλλογή ιερών στίχων για την μεταφυσική του κόσμου των Yoruba, τη φύση των δυνάμεων μέσα της, και τις τελετουργίες για την έκφραση αυτών των δυνάμεων για την επίλυση των ανθρώπινων προβλημάτων. Οι μάντεις Yoruba που ονομάζονται Babalawo (κυριολεκτικά «ο πατέρας των μυστικών) ή Iyanifa («μητέρες των μυστικών») δεσμεύουν τους στίχους στη μνήμη, αναφέροντας τους όταν συμβουλεύουν τους πιστούς τους σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν σε περιόδους κρίσης. Ο κώδικας Odu Ifa ενώ ενσωματώνει νέα στοιχεία από καιρό σε καιρό για την αντιμετώπιση της δυναμικής της αλλαγής, ταυτόχρονα ενσωματώνει έναν πυρήνα πανάρχαιων πληροφορίων για την προέλευση, τη φύση και τη σημασία πολλών θρησκευτικών πολιτιστικών παραδόσεων. Επιπλέον, ο κώδικας είναι ένα ορυχείο χρυσού με παροιμίες, αφορισμούς και θρύλους που ενσωματώνουν τις διαφορετικές προοπτικές στην οπτική κουλτούρα των Yoruba» (Lawal, 2012, σελ. 7). «Εάν ένα παιδί είναι όμορφο αλλά δεν έχει χαρακτήρα,/Δεν είναι παρά μια ξύλινη κούκλα/ Ο καλός χαρακτήρας είναι η ομορφιά ενός ατόμου/ Μια γυναίκα μπορεί να είναι τόσο όμορφη όσο η Egbαrα, Αλλά αν δεν έχει χαρακτήρα/ Δεν είναι παρά μια ξύλινη κούκλα/ Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι πολύ, πολύ όμορφος, όμως όπως ένα ψάρι στο νερό/ Αν δεν έχει χαρακτήρα/ Δεν είναι παρά μια ξύλινη κούκλα» (Παροιμία Yoruba, Lawal, B., 2012, Yoruba, 5 Continents, σελ. 17).

Η λέξη «Yoruba» αναφέρεται στη γλώσσα και την εθνοτική ομάδα σαράντα πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στη Νιγηρία, το Μπενίν και το Τόγκο. Η μυθολογική τους παράδοση αναφέρει ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε στην περιοχή Ile-Ife, βλ. επίσης τον πολιτισμό Nok, όταν ο μυθικός ήρωας «Oduduwa» κατέβηκε από τον ουρανό και δημιούργησε τη γη Yoruba. Και η ιστορική τους παράδοση στο τέλος της πρώτης χιλιετίας θέλει ο ίδιος ο αρχηγός τους Oduduwa, να μετέχει στις μετακινήσεις προς τη νότια Νιγηρία και να ιδρύει τη δυναστεία «Ile-Ife». Μετά την κατάρρευση του πολιτισμού Ife που άκμασε μέχρι τον 8ο αιώνα μ.Χ., προέκυψαν τα βασίλεια «Ijebu» και «Oyo» που ανέπτυξαν καλά δομημένα αστικά κέντρα με επίκεντρο την αυλή του βασιλιά «Oba». Αυτά με τη σειρά τους αποσυντέθηκαν κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, αλλά αναγεννήθηκαν από τις αποικιακές δυνάμεις στα τέλη του 19ου αιώνα και σήμερα εξακολουθούν να αποτελούν την καταγωγή των Ανθρώπων Yoruba. Όλες οι παραδόσεις Yoruba αναγνωρίζουν το ανώτερο αιώνιο ον «Olodumare» που δρα με περισσότερες από 400 θεότητες «Orisha(s)», πνεύματα των προγόνων και της φύσης όπως: ο «Ogun»/θεότητα του μετάλλου, του πόλεμου και της νίκης, ο «Shango» ή «Jakuta»/θεότητα της βροντής, της αστραπής, της φωτιάς και της δικαιοσύνης πάντα φέρει ένα τσεκούρι με διπλό άκρο, ο «Esu»/μοναδικός αγγελιοφόρος στο πάνθεο μεταφέρει την επιθυμία των ανθρώπων στους θεούς, κατανοεί κάθε γλώσσα που ομιλείται από την ανθρωπότητα και είναι επίσης φύλακας στα σταυροδρόμια, με δύο μορφές με θετικές και αρνητικές ενέργειες, ο «Eshu Laroye»/δάσκαλος καθηγητής και αρχηγός, και ο «Eshu Ebita»/παραπλανητικός, υπονοούμενος και πονηρός, ο «Orunmila»/θεός της άπειρης γνώσης, μαντείας, σοφίας και περιπέτειας που λύνει τα προβλήματα μέσω της μαντείας του «συστήματος Ifa των Babalawos», η «Yemoja» μεγάλη θεότητα του νερού και της θάλασσας, μητέρα όλων των orisha, ​​έχοντας γεννήσει τους 14 θεούς και τις θεότητες των Γιορούμπα, μητρική και ισχυρά προστατευτική με τα κοχύλια cowrie να αντιπροσωπεύουν τον πλούτο της, δεν χάνει εύκολα την ψυχραιμία της, αλλά όταν είναι θυμωμένη μπορεί να είναι καταστροφική και βίαιη με τα νερά των πλημμυρών, των ταραγμένων ποταμών, προστάτιδα των γυναικών στον τοκετό, τη σύλληψη, τη γονική μέριμνα, την ασφάλεια των παιδιών, την αγάπη και την επούλωση, επιβλέπει τα βαθιά μυστικά, την αρχαία σοφία, το φεγγάρι, τα όστρακα της θάλασσας και το συλλογικό ασυνείδητο, βλ. το βίντεο οι Άνθρωποι Yoruba.

Οι Άνθρωποι Yoruba, βίντεο διάρκειας 14’ λεπτών: Mάσκες και τελετές για τις θεότητες orishas, oι δίδυμοι και ως ένα, θεότητες Οrishaς, μαντική και ο Δίσκος Μαντείας Ife, Ορειχάλκινα Edan της κοινωνίας Ogboni, Λατρεία Gelede για τις ηλικιωμένες γυναίκες, άλλα έργα των Yoruba, λατρεία Epa, λατρεία Ife. H άφιξη των θεοτήτων Orishas: η άφιξη του Sango θεότητα της βροντής, η άφιξη της Yemoja θεότητα του νερού, της αγάπης και των αρχαίων μυστηρίων, η άφιξη μας γερασμένης θεότητας, η άφιξη του Ogun θεού του σιδήρου της νίκης και του πολέμου, προσφορές στους θεούς που ήρθαν, μύηση στη θεότητα Yemoja, ο χορός των Orishas, τα μασκαρεμένα φεστιβάλ Egungun η λατρεία των προγόνων η συνέχεια των παραδόσεων από τους ζωντανούς

Οι λαοί Yoruba είναι παγκοσμίως γνωστοί για τον πλούτο και την υψηλή ποιότητα των θρησκευτικών εικαστικών τεχνών, των οποίων οι μορφές ποικίλλουν από το φυσιολογικό έως το στυλιζαρισμένο. Η μελέτη της κοσμολογίας Yoruba αποκαλύπτει μια ισχυρή πίστη στην οντολογική σημασία της τέχνης «Ona»: «Όπως επεσήμαναν αρκετοί μελετητές, η οντολογική σημασία της τέχνης σε πολλές αφρικανικές κουλτούρες μπορεί να εντοπίσει την προέλευσή της σε θεότητες, οι οποίες την χρησιμοποίησαν για την ενσάρκωση του ιερού στον φυσικό κόσμο» (Lawal, 2012, σελ. 13). Συγκεκριμένα στο Πάνθεον των Yoruba ο Ανώτατος Θεός είναι ο «Olorun» με διάφορες εκδηλώσεις, ως ιδιοκτήτης των ουρανών που συνδέεται με τον Ήλιο «Oòrùn», ως υπέρτατος δημιουργός «Olodumare», ως αγωγός «Olofin» μεταξύ «Òrunn»/Ουρανού και «Ayé»/Γης, ως «Obatala»/θεός της σαφήνειας και της δημιουργικότητας.  «Σε βοήθεια του Olodumare για τη διαχείριση του σύνθετου δικτύου του Κόσμου έρχονται μια σειρά από θεότητες ή υπερφυσικές δυνάμεις που ονομάζονται orisa. Αναφέρεται ότι αριθμούν πάνω από 400, κάθε orisa προσωποποιεί ένα φυσικό φαινόμενο ή μια πολιτισμική αντίληψη, και ειδικότερα το ase/μυστική δημιουργική δύναμη που σχετίζεται μ’ αυτή. Έτσι, ο Olokum είναι η θεότητα orisa του αρχέγονου ωκεανού, η Yemoja της μητρότητας, o Oduduwa της θείας βασιλείας, o Obatala της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας, η Orunmila της σοφίας και της διόρασης, ο Ogun για τα εργαλεία και τα όπλα, η orisa Oko για τη γεωργία, ο Sango για την καταιγίδα και την κοινωνική δικαιοσύνη, ο Oya για τον ανεμοστρόβιλο, η Osun για τη γονιμότητα και την ομορφιά, ο Osumaro για το ουράνιο τόξο, ο Babaluaye για τις ασθένειες, o Osanyin για την επούλωση και ούτω καθεξής. Η θεότητα Esu/Elegba κατέχει μια ιδιαίτερη θέση μεταξύ των orisa λόγω του ρόλου της ως φύλακας πύλης, θεός αγγελιοφόρος και θεματοφύλακας του σταυροδρομιού που συνδέει όλα τα μέρη του σύμπαντος, καθιστώντας το ase του Olodumare να διατίθεται για διάφορους σκοπούς – θετικούς και αρνητικούς. Ομοίως, η Yemoja, υπό την ιδιότητά της ως μητέρα όλων των ζωντανών πραγμάτων καθώς και ως orisa, μερικές φορές αναγνωρίζεται ως η πηγή των υδάτων και ως εκ τούτου εξομοιώνεται από κάποιους με την θαλάσσια θεά Olokum» (Lawal, 2012, σελ. 13). Επιπλέον η τεράστια κλίμακα που έλαβε το δουλεμπόριο στη Δυτκή Αφρική είχε ως αποτέλεσμα τη διασπορά των Yoruba αλλά και τη διάδοση πολλών θρησκευτικών και μουσικών παραδόσεών τους στην Αμερική. Για παράδειγμα, η αφρικανική θρησκεία «Santeria»/Σαντερία με έντονα στοιχεία θρησκευτικού συγκρητισμού μεταφέρθηκε στον Νέο Κόσμο και την Κούβα από τους Αφρικανούς σκλάβους τον 16ο αιώνα, παρόμοια στη Βραζιλία εμφανίστηκε το «Candomble», στο Τρινιντάντ και Τομπάγκο το «Obeah», στην Αϊτή το «Vodun», στην Κούβα και το Μεξικό η «Santeria» ή «Regla De Ocha». Στην Αμερική μέσω του συγκρητισμού οι orishas μεταμορφώθηκαν σε αγίους του καθολικισμού. Για περισσότερα βλ. «Η αφρικανική πολιτισμική κληρονομιά στον κόσμο: από τη σάμπα και την καποέιρα, ως τη ρούμπα, τη τζαζ, τη ρένγκε, τα μπλουζ και την αφηρημένη τέχνη», online, και το βίντεο οι άνθρωποι Yoruba στην Αμερική.

Οι Άνθρωποι Yoruba στην Αμερική, βίντεο διάρκειας 15’ λεπτών: οι πολιτισμικές και θρησκευτικές παραδόσεις των ανθρώπων Yoruba, Igbo, Asante κ.ά. που μεταφέρθηκαν στην ήπειρο της Αμερικής με τους σκλάβους

Κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα, το βασίλειο Ijebu (1500-1750) κυριάρχησε στην παράκτια περιοχή της Νιγηρίας. Ο πορτογαλικός χαλκός γίνεται εμπορεύσιμος μεταξύ των Ijebu και των πορτογάλων ναυτικών, και οι Ijebu φτιάχνουν έργα από χυτό ορείχαλκο, μια επιρροή από το βασίλειο του Μπενίν. Τα βραχιόλια, οι καμπάνες και τα γραφεία είναι συνήθως διακοσμημένα με μισό ανθρώπινες και μισό ζωικές μορφές. Το βασίλειο Όyo (1680-1830) βρισκόταν στα βόρεια των περιοχών που ομιλούνταν η Yoruba. O βασιλιάς «Alafin» είναι ο τελικός δικαστής, αλλά η εξουσία του αντισταθμίζεται από ένα συμβούλιο επτά αρχηγών μη-βασιλικών οικογενειών. Από τον 17ο αιώνα, οι Oyo επεκτείνουν την επικράτειά τους και ενισχύουν το ιππικό τους, το οποίο αποθανατίζεται με σκαλιστές φιγούρες στις μάσκες «Epa». Οι δύο σημαντικότερες λατρείες σχετίζονταν με τις κοινωνίες «Egungun» και «Sango» που πέρασαν και στους Yoruba. Η παράδοση Egungun εκφράζεται με τις μεταμφιέσεις από κουστούμια με ίνες και συνδέεται με την ευλάβεια των προγόνων και τη συλλεκτικά τους δύναμη. Είναι η αναπαράσταση της Ifa για την πίστη της ζωής μετά θάνατο και την εξουσία των νεκρών στη ζωή των ζωντανών. Στα καθήκοντα των νεκρών περιλαμβάνεται η διαβεβαίωση ότι οι ζωντανοί ακολουθούν την ηθική του παρελθόντος της οικογένειας, της ομάδας και του τόπου καταγωγής. Με τις ετήσιες τελετές οι νεκροί έχουν μια θέση ανάμεσα στους ζωντανούς. Στα φεστιβάλ οι οικογένειες με πολύχρωμη αμφίεση γιορτάζουν και τιμούν τις παραδόσεις και καθαρίζουν την κοινότητα. Κάθε χρόνο οι πιστοί διεξάγουν τα φεστιβάλ Egungun στις κοινότητες των Yoruba στη Δυτική Αφρική αλλά και σε πολλές χώρες της Αμερικής. Οι τελετές  μεταμφίεσης «Egungun» περιλαμβάνουν χορευτές που αντιπροσωπεύουν τα ουράνια πλάσματα «Ara Orun», ικανά να φέρνουν τύχη ή τιμωρία. Οι μεταμφιέσεις παρουσιάζουν σημαντικές στιλιστικές διακυμάνσεις, ενώ το κύριο χαρακτηριστικό του χορευτή Egungun είναι η πλήρη κάλυψη του σώματος με το κοστούμι. Μια άλλη λατρεία των Yoruba της Νιγηρίας είναι «Gelede» που αποδίδει φόρο τιμής στην εξουσία των ηλικιωμένων γυναικών, φοριούνται μάσκες-κράνη με τη μορφή ανθρώπινου προσώπου και στην κορυφή υπάρχει μια σκαλιστή αναπαράσταση μιας ανθρώπινης δραστηριότητας. Στα βορειοανατολικά επικρατεί η λατρεία Epa ή Elefon. Η κοινωνία Ogboni ή Osugbo έχει επικεφαλής τον σοφότερο άντρα και γυναίκα, ο ρόλος των οποίων είναι να αποφαίνονται. Τα ορειχάλκινα ειδώλια «Edan» χύνονται σε ζεύγη και φοριούνται στους ώμους των μελών της κοινωνίας Ogboni ως σημάδι ιεραρχίας ή ως φυλαχτό. Οι μεγάλες ορειχάλκινες μορφές «Onile» ως ζευγάρι αντιπροσωπεύουν τις αρσενικές και τις θηλυκές πτυχές της «Ile»/της θεάς της γης. Η λατρεία «Esu» επικεντρώνεται γύρω από έναν θεϊκό αρσενικό αγγελιοφόρο που μεσολαβεί μεταξύ ανθρώπων και πνευμάτων. Οι γλύπτες Yoruba αναλαμβάνουν να διακοσμήσουν τις πόρτες του παλατιού και του ναού, τις στήλες, τις στέγες και τις βεράντες. Μεταξύ των πιο διάσημων από όλους αυτούς τους καλλιτέχνες ήταν ο «Olowe του Ise». Ανάμεσα στα τεχνουργήματα των Yoruba ξεχωρίζουν οι «δίσκοι λατρείας» πάνω στους οποίους ο ιερέας απλώνει στάχτη και με τη βοήθεια ενός κεριού προσκαλεί τα πνεύματα. Μετά ρίχνει πάνω στο δίσκο 16 «Ikin»/καρύδια φοίνικα και ανάλογα με τη θέση και την ερμηνεία τους αποκαλύπτονται οι απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτουν.

Μέσα στην ευρύτερη περιοχή των Yoruba βρίσκονται και τα βασίλεια της Ife και του Benin. Η πόλη Ife στη νοτιοδυτική Νιγηρία ήταν πρωτεύουσα και θρησκευτικό κέντρο των Yoruba. Μετά από αρχαιολογικές έρευνες το 1910, ανακαλύφθηκε μεγάλος αριθμός από ανθρωπομορφικά ή ζωομορφικά γλυπτά με βαθύ ανάγλυφο ή περίοπτα, κυρίως σε τερακότα/κεραμικά αλλά και σε μπρούντζο ή πέτρα, που χρονολογούνται τον 11ο με 15ο αιώνα. Τα ευρήματα αυτά έγιναν γνωστά ως η «τέχνη Ife» και περιλαμβάνουν κεφάλια, μάσκες, ολόσωμα γλυπτά ανθρώπων ή ελεφάντων, κριών, μνημειακούς μονόλιθους από γρανίτη, διάφορα αντικείμενα για θρησκευτική και τελετουργική χρήση κ.ά. Τα μεγέθη τους ποικίλλουν από λίγα εκατοστά μέχρι το φυσικό μέγεθος. Τα γλυπτά κατασκευάζονταν συνήθως με νατουραλιστικές φόρμες πρώτα με πηλό και τερακότα και κατόπιν με άλλα υλικά ξύλο, μέταλλο, λίθο. Σύμφωνα με την παράδοση των Γιορούμπα, οι γυναίκες ασχολούνταν με τον πηλό, ενώ οι άντρες με τα σκληρότερα υλικά. Ακόμη και σήμερα συνεχίζεται η παράδοση της νατουραλιστικής απεικόνισης. Η τέχνη τους απεικονίζει και τους βασιλείς Oba/Όμπα και Oni/Όνι. Ανάμεσα στα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής ξεχωρίζει το χυτό μπρούτζινο κεφάλι ενός Oni. Φοράει ένα στέμμα διακοσμημένο με πολλές χάντρες και βαμμένο κόκκινο σε πολλά μέρη. Στο κέντρο του στέμματος δεσπόζουν ένα μεγάλο στρογγυλό διακοσμητικό έμβλημα και ένα λοφίο. Το πρόσωπο έχει αποδοθεί τόσο ρεαλιστικά, σαν να είναι το πορτρέτο ενός συγκεκριμένου ανθρώπου. Οι μελετητές όμως θεωρούν ότι πρόκειται για μια εξιδανικευμένη μορφή αρχηγού, με γενικευμένα χαρακτηριστικά. Το κεφάλι, σε φυσικό μέγεθος, έχει αρμονικά χαρακτηριστικά, σοβαρή έκφραση, αυστηρότητα και συμμετρία. Η τεχνική του είναι εντυπωσιακής τελειότητας. Κυρίαρχα είναι τα χαρακτηριστικά του προσώπου σαρκώδη χείλη, προτεταμένα ρουθούνια και σχιστά μάτια. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι κάθετες και παράλληλες γραμμές-χαράξεις που αυλακώνουν το πρόσωπο. Σε πολλές εθνοτικές ομάδες διακοσμούσαν με τατουάζ ή χαράξεις το σώμα και το πρόσωπό τους, σαν στολίδι ή ένδειξη κοινωνικής θέσης κ.ά. Παρόμοιες χαράξεις συναντώνται ακόμη και σήμερα στη Νιγηρία. Η χρήση αυτού του κεφαλιού ήταν πιθανότατα τελετουργική. Θα πρέπει να το τοποθετούσαν επάνω σε ξύλινο σώμα, συνήθως στο παλάτι του βασιλιά και σε ιερούς τόπους ή βωμούς. Η τέχνη Ife, μοναδική σε όλη την Αφρική, ήταν μεγάλη έκπληξη για τους αρχαιολόγους. Δείχνει έναν πολιτισμό που αναπτύχθηκε σε μεγάλες πολυπληθείς πόλεις, με εξελιγμένη τέχνη και τελειοποιημένες τεχνικές. Τα έργα Ife θεωρούνται σήμερα από τα υψηλότερα καλλιτεχνικά επιτεύγματα του πολιτισμού της Αφρικής. Εξάλλου η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως έργα της ίδιας περιόδου τα οποία είχαν αφαιρετικά κυβιστικά στοιχεία ή ήταν αφηρημένα. Αυτό δείχνει ότι τα αφαιρετικά στοιχεία δεν προϋπήρχαν ούτε έπονταν των νατουραλιστικών, αλλά εξέφραζαν μια άλλη σημειολογία και αισθητική άποψη παράλληλα.

Tο Καμερούν χωρίζεται σε τέσσερις πολιτιστικούς χώρους, τη Δασική ζώνη, τη Λιβαδική γη στα νοτιοδυτικά, τη Συνοριακή περιοχή και το Βορρά. Η τέχνη της Λιβαδικής περιοχής είναι περισσότερο ανεπτυγμένη και παρουσιάζεται στο επόμενο άρθρο, οι άλλες τρεις περιοχές παρακάτω. Η Δασική ζώνη είναι μια εύφορη περιοχή στο νότιο τμήμα του Καμερούν οι άνθρωποι της οποίας ήταν οι πρώτοι που ήρθαν σε επαφή με τους Ευρωπαίους άποικους στο τέλος του 19ου αιώνα. Οι εθνοτικές ομάδες αναμειγνύονται μεταξύ τους, έτσι και η τέχνη τους είναι στιλιστικά ομοιόμορφη. Μια σπάνια ανθρωπόμορφη φιγούρα αποδίδεται στους Ανθρώπους Abo, καλυμμένο με πλούσια πατίνα από τις τακτικές προσφορές. Οι Άνθρωποι Duala παράγουν ζωομορφικές μάσκες, σκαμνιά αρχηγών και πλοιάρια με διακόσμηση. Οι μάσκες έχουν χρησιμοποιηθεί σε τελετές ανδρικών μυστικών κοινωνών με νιγηριανές στιλιστικές επιρροές.

Εθνοτικοί Λαοί του δάσους, των συνόρων και του βορρά του Καμερούν, βίντεο διάρκειας 7’ λεπτών: Η «δασική ζώνη» στο νότιο τμήμα του Καμερούν με τις ανθρωπόμορφες φιγούρες: οι Άνθρωποι Abo, Duala. Στη «συνοριακή περιοχή με τη Νιγηρία»: οι Άνθρωποι Kaka, Mbembe, Todkom, Mfumbe, Banyang, Anyang.  Ο «βορράς» του Καμερούν είναι το σπίτι των Ανθρώπων Mambila, Namji, Wute, Vere, Fulani και Kirdi, και του πολιτισμού Sao.

Στη Συνοριακή περιοχή με τη Νιγηρία κατοικούν οι Άνθρωποι Kaka, Mbembe, Todkom, Mfumbe, Banyang και οι Anyang, με εμφανείς επιρροές από τους γείτονές τους. Οι μάσκες Kaka  και τα ειδώλια δέχονται πολυάριθμες θυσίες, έχουν ανοιχτά στόματα και εμφανίστηκαν στη δυτική αγορά τη δεκαετία του 1970. Η πλειοψηφία των κατοίκων Mbembe ζουν στα σύνορα Καμερούν-Νιγηρίας. Είναι γνωστοί ως έμποροι και για το γεγονός ότι περιλαμβάνουν το κρασί του φοίνικα στις τελετές τους. Σκαλίζουν μεγάλες στήλες από βασάλτη για τους τάφους των ευγενών και τύμπανα έκτακτης ανάγκης που απεικονίζουν ένα ευγενή να κρατά το κεφάλι ενός φυλακισμένου. Οι Άνθρωποι Todkom και Mfumbe καταδεικνύουν περαιτέρω την καλλιτεχνική συγχώνευση του Καμερούν και της Νιγηρίας, με μάσκες και ειδώλια με τα εξαιρετικά παραμορφωμένα χαρακτηριστικά των λαών της  Λιβαδικής περιοχής και του ποταμού Cross στη Νιγηρία. Ο Βορράς του Καμερούν είναι το σπίτι των Ανθρώπων Mambila, Namji, Wute, Vere, Fulani και Kirdi. Οι Mambila σκαλίζουν μάσκες σε σχήμα καρδιάς με κόκκινα και λευκά χρώματα, ενώ τα ειδώλια τους ενσωματώνουν τους προγόνους οι οποίοι τους παρέχουν την ευημερία. Οι χοροί τους στο τέλος των περιόδων φύτευσης οδηγούνται από έναν άνδρα που φοράει μια κεφαλόμορφη μάσκα-κράνος και τους βοηθούς που φορούν ζωόμορφες μάσκες σκύλων και κορακιών. Οι Άνθρωποι Namji είναι διάσημοι στη Δύση για τους ξύλινες κούκλες τους με τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά και τα πολύχρωμα περιδέραια. Οι Άνθρωποι Wute και Vere ζουν σε στρογγυλές καλύβες που ομαδοποιούνται σε οχυρωμένες πόλεις. Η καλλιτεχνική τους παραγωγή περιορίζεται στην καλαθοπλεχτική και τα σπάνια μεταλλικά αντικείμενα όπως τα περιδέραια. Οι Άνθρωποι Fulani ζουν μια νομαδική ζωή και συνεπώς δεν παράγουν πολλά μεγάλα έργα τέχνης, χρησιμοποιούν κυρίως λίγα σκαλισμένα κύπελλα και χρυσά σκουλαρίκια.  Οι Άνθρωποι Kirdi ζουν σε μικρούς αυτόνομους οικισμούς. Φτιάχνουν μικρά δερμάτινα ή μεταλλικά αντικείμενα και φιγούρες από τερακότα. Σε περιοχή που καλύπτει το βόρειο τμήμα του Καμερούν, το Τσαντ και τη Νιγηρία οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει πολυάριθμα αντικείμενα από μπρούντζο και τερακότα που ανήκουν στον πολιτισμό Sao (12ος-9ος αι.), τερακότα ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα αγάλματά ύψους 35 εκατοστών ως νομίσματα ή ως τελετουργικά αντικείμενα, χάλκινα βραχιόλια και μενταγιόν διακοσμημένα με κυματιστά μοτίβα, βλ. το βίντεο Εθνοτικοί Λαοί του δάσους, των συνόρων και του βορρά του Καμερούν.

Επόμενη δημοσίευση: 225-244. Οι Άνθρωποι Bamum στη Νιγηρία & Σουδάν, Ουγκάντα, Ρουάντα, Μπουρούντι