ΣΕΙΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: Εισαγωγή στις 100 Χώρες με δυο Εκθέσεις Φωτογραφίας

του Δρ Δημητρίου Κουτάντου – Εκπαιδευτικού, Διδάκτορα Ειδικής Αγωγής

taxidi1

HUNGRY-COYOTE/ Όλη η γη είναι ένας τάφος και τίποτα δεν της ξεφεύγει,/  τίποτα δεν είναι τόσο τέλειο ώστε να μην κατέρχεται στο μνήμα της./ Ποτάμια, ρυάκια, πίδακες και καταρράκτες,/ όμως ποτέ δεν επιστρέφουν στις χαρμόσυνες πηγές τους,/ αγωνιωδώς σπεύδουν στο αχανές βασίλειο του θεού της βροχής./ Καθώς πλαταίνουν τις όχθες τους, μεθοδεύουν τις λυπημένες τέφρες της καύσης τους./ Γεμάτα είναι τα σπλάχνα της γης/ με ανυπόφορη σκόνη,/ κάποτε σάρκα και οστά,/ κάποτε έμψυχα σώματα ανθρώπων που κάθισαν πάνω σε θρόνους,/ αποφάσισαν σε υποθέσεις, προήδρευσαν σε συμβούλια, διέταξαν στρατούς,/ κατέκτησαν επαρχίες, συνέλεξαν θησαυρούς, κατέστρεψαν τέμπλα,/ αναγάλλιασαν από την υπερηφάνεια της εξοχότητάς τους από τύχη, εγκώμιο και εξουσία./ Εξανεμισμένες είναι αυτές οι λαμπρότητες, απλά όπως ο ατρόμητος καπνός εξανεμίζεται/ εκτοξευμένος μπροστά από τις καταχθόνιες φλόγες του Popocatepetl [στη γλώσσα των Αζτέκων Ηφαίστειο στο Μεξικό]/. Τίποτα δεν τις υπενθυμίζει μόνο αυτή η έγγραφη σελίδα (NEZAHUALCOYOTL, 1431-1472, ποιητής και βασιλιάς των Αζτέκων στην πόλη Τεξκόκο).

Η εισαγωγή στη ΣΕΙΡΑ ΤΑΞΙΔΙ παρουσιάζει δύο παραδείγματα σχετικά με την οπτική, την «άποψη» (perspective) στην κατασκευή της εικόνας και μελετά ορισμένα επιστημολογικά και μεθοδολογικά ερωτήματα. Τα δύο παραδείγματα για την οπτική/άποψη αφορούν στις δυο Εκθέσεις Φωτογραφίας μου, η μία για την Αφρική (βλ. παρακάτω βιντεοπροβολή διάρκειας 16’ λεπτών)  και η άλλη για τις δυνατότητες πέρα του Λόγου (βλ. παρακάτω βιντεοπροβολή διάρκειας 14’ λεπτών). Τα μεθοδολογικά θέματα αφορούν στην οπτική του εγχειρήματος ή αλλιώς στους στόχους, στο ερευνητικό πλησίασμα ή αλλιώς στην ερευνητική μεθοδολογία, στην αξία και το νόημα των ευρημάτων ή αλλιώς στην πιστότητα και της δυνατότητα μεταφοράς των ευρημάτων και τέλος παραθέτουμε το γεωγραφικό προσδιορισμό των συμμετεχόντων στις συνεντεύξεις και τη βιβλιογραφία.

Πίσω από την κατασκευή της εικόνας βρίσκεται η άποψη (perspective)

Η ανασκόπηση της ιστορίας των επιστημών και των τεχνών μας αποκαλύπτουν πάντα τη δύναμη της άποψης (perspective) στον άνθρωπο εκτός από αυτό που βλέπει με την όραση. Αυτό που βλέπουμε με τα μάτια μας έχει άμεση σχέση με αυτό που ήδη γνωρίζουμε, με τη γνώση που έχουμε. Στις επιστήμες για παράδειγμα είναι χαρακτηριστική η αλλαγή της οπτικής/άποψης των ανθρώπων προς το τέλος του Μεσαίωνα με τις νέες ανακαλύψεις των επιστημών:

«Η πτώση του εξωτερικού στερεώματος της γνώσης άρχισε με τις ανακαλύψεις του Κοπέρνικου (1473-1543 μ.Χ.), οι οποίες περιγράφονται στο βιβλίο του «Έξι Βιβλία για τις Περιστροφές των Ουράνιων Σφαιρών», και συνεχίστηκε με του τρεις συμπαντικούς νόμους του Κέπλερ (1571-1630 μ.Χ.) που αμφισβήτησαν τον κλειστό Αριστοτελικό θόλο και το γεωκεντρικό σύστημα που έθετε τη γη στο κέντρο του σύμπαντος. Η εργασία του Κοπέρνικου θεωρείται η έναρξη της αποκαλούμενης επιστημονικής επανάστασης, μια επανάσταση που καθυστέρησε εκατοντάδες χρόνια αφού ο Αρίσταρχος ο Σάμιος ή ο Έλληνας Κοπέρνικος (περίπου 310-230 π.Χ.) είχε ήδη μελετήσει ένα ηλιοκεντρικό σύστημα και την απειρία της απόστασης των αστεριών (άπειρο σύμπαν) το οποίο αναφέρει και ο ίδιος ο Κοπέρνικος στην εργασία του. Η άποψη του Αρίσταρχου διασώζεται από τον Αρχιμήδη: «οι απλανείς αστέρες και ο Ήλιος είναι ακίνητοι, ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο σε κυκλική τροχιά, που στο κέντρο της βρίσκεται ο Ήλιος». Για να φτάσουμε στην οριστική ρήξη με την εκκλησία με τον Γαλιλαίο (1564-1642 μ.Χ.), μια σύγκρουση με την εξ αποκαλύψεως εικόνα του σύμπαντος υπό την απειλή των επιστημονικών ανακαλύψεων του νόμου της πτώσεως των σωμάτων και των επιστημονικών κατασκευών όπως ήταν το τηλεσκόπιο, ανακαλύψεις που «μεγάλωσαν» το «γνωστό κόσμο» (Κουτάντος, 2011: 43).

Αλλά και στις τέχνες μετά από μια εκτεταμένη ανασκόπηση στο Χρονικό της Τέχνης σχετικά με την οπτική των Αρχαίων Αιγύπτιων, των Αρχαίων Ελλήνων, των Ρωμαίων, του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης ως τη Σύγχρονη Τέχνη, ο Gombrich (1998) συμπεραίνει: «Συνειδητοποιήσαμε προοδευτικά, από εκείνο τον καιρό, πως δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε με τομή καθαρή εκείνο που βλέπουμε από κείνο που ξέρουμε. Κάποιος που γεννήθηκε τυφλός και που ανακτά αργότερα την όραση του, πρέπει να μάθει να βλέπει. Με λίγη αυτοπειθαρχία και παρατηρητικότητα μπορούμε ν’ ανακαλύψουμε μόνοι μας πως εκείνο που «βλέπουμε», χρωματίζεται αμετάκλητα και διαμορφώνεται από τη γνώση (ή την ιδέα) εκείνου που βλέπουμε» (σελ. 562).

Και στο σύγχρονο κόσμο των ψηφιακών δεδομένων των φωτογραφικών μηχανών, των ατομικών συσκευών βίντεο, του διαδικτύου, των προσωπικών ιστοσελίδων και των ηλεκτρονικών ταχυδρομείων, των ηλεκτρονικών βιβλίων, της τηλεόρασης (και της ιδιωτικής τηλεόρασης) και της διαφήμισης η εικόνα κατασκευάζεται. Πίσω από το κάδρο, τη φωτογραφία, το πλάνο στο βίντεο υπάρχει η οπτική, η άποψη, η πρόθεση. Αυτή η πρόθεση επιλέγει για παράδειγμα να εγγράψει κάτι και να αφήσει κάτι άλλο απ’ έξω. Επιλέγει μια λήψη από χαμηλά ή μια λήψη από ψηλά αποσκοπώντας στην εξύψωση ή στον υποβιβασμό του αντικειμένου, επιλέγει το περιεχόμενο της λήψης, τη σύνθεση του κάδρου (Barthes, 1988, 2002? Freund, 1996? Sontag, 1993, 2003).

Αυτό είναι και το αντικείμενο μιας αλληλεπιδραστικής, πολυτροπικής (multimodality) προσέγγισης. Μια εικόνα μπορεί να έχει (Α) ιδεοποιητική λειτουργία αναπαριστάνοντας την κοινωνική πραγματικότητα μέσα από διαδικασίες αφηγηματικές/σύνδεση συμμετεχόντων μέσω των πράξεων, αναλυτικές/σύνδεση μέσω της δομής, ταξινομικές/σύνδεση μέσω των αναπαραστάσεων και συμβολικές/σύνδεση σε σχέση με το νόημα που δηλώνουν οι διαδικασίες. Η εικόνα μπορεί να έχει (Β) διαπροσωπική λειτουργία μέσα από την αλληλεπίδραση και τη στάση του παραγωγού της εικόνας με τα απεικονιζόμενα αντικείμενα (βλέμμα απεικονιζόμενων, μέγεθος κάδρου, κοινωνική απόσταση, σχέση εξουσίας απεικονιζόμενων με το θεατή) και στη συνέχεια της αλληλεπίδραση τους με τον θεατή. Επίσης η εικόνα μπορεί να έχει (γ) κειμενική λειτουργία με τη σύνδεση των απεικονιζόμενων στοιχείων της εικόνας μεταξύ τους (πλαισίωση/framing, προεξοχή/salience, σύνθεση/composition) και στη συνέχεια σύνδεση με ένα άλλο κείμενο π.χ. γραπτό λόγο για τη δημιουργία ενός πολυτροπικού κειμένου (Kress & van Leeuwen, 1996, 2001? van Leeuwen, 1999). Μπορείτε να αναζητήσετε κάποια από αυτά τα στοιχεία στις φωτογραφίες που σας παρουσιάζω παρακάτω (σχέση με τους εικονιζόμενους, αφήγηση, ανάλυση, ταξινομία, συμβολικότητα, απόσταση, βλέμμα, σύνθεση, κάδρο κτλ.), προκειμένου να εκφράσω μια άποψη.

Όπως θα δούμε αναλυτικά στις μεθοδολογίες στις ερμηνευτικές προσεγγίσεις, έρευνες μέσα στον αληθινό κόσμο, οι ερευνητές δεν διεκδικούν μια απόλυτα αντικειμενική προσέγγιση. Η εγκυρότητα στο επιστημονικό παράδειγμα χρησιμοποιεί τη μέτρηση και τον πειραματισμό, για να προχωρήσει στη γενίκευση. Αντίθετα, στο ερμηνευτικό παράδειγμα για να κριθεί μια έρευνα «άξια εμπιστοσύνης» (trust-worthiness), αυτό απαιτεί τις ικανότητες και την ευαισθησία του ερευνητή, η εγκυρότητα είναι περισσότερο προσωπική και διαπροσωπική παρά τεχνητή (Reason & Rowan, 1996). Οι Schuster και Ogilvy (1980) προτείνουν μια άλλη προσέγγιση, αυτής της «άποψης» (perspective), για να ξεπεράσουν το πρόβλημα ανάμεσα στην «αντικειμενικότητα» και την «υποκειμενικότητα». «Μια προσωπική θεώρηση από κάποια απόσταση, προτείνοντας ούτε την παγκοσμιότητα της αντικειμενικότητας ούτε τις προκαταλήψεις της υποκειμενικότητας» (Schuster & Ogilvy, 1980: 53).

Στο πρώτο παράδειγμα της Έκθεσης Φωτογραφίας (2010) για την Αφρική με τίτλο «Η Αφρική μας 11.000 χιλιόμετρα οδικώς: Κένυα, Ουγκάντα, Τανζανία, το Μαλάουι, τη Ζάμπια, τη Ζιμπάμπουε, τη Μποτσουάνα», επιλέξαμε τις θεματικές, τις λήψεις, τη σχέση με τους εικονιζόμενους, την απόσταση, το βλέμμα, τη σύνθεση, το κάδρο για να δώσουμε μια διαφορετική εικόνα από αυτήν της φτώχειας για την Αφρική, αυτήν του πλούτου της (βλ. βιντεοπροβολή).

«Παραδόξως, σε όλο το μήκος της οδικής διαδρομής από την Κένυα ως την Νότια Αφρική, συνεχώς λαμβάναμε το ίδιο μήνυμα: αρκετά διαφημίσαμε τη φτώχεια της Αφρικής… τόσο που αποσιωπήσαμε και συνεχίζουμε να αποσιωπούμε τον πλούτο της. Ο πρώτος κύκλος που θέλουμε να μοιραστούμε μαζί σας είναι ο οικολογικός πλούτος αυτής της βαθιάς και πλούσιας ηπείρου, στο πανέμορφο κύκλο και ταξίδι της ζωής, ύδωρ – φυτά – φυτοφάγα – σαρκοφάγα – ύδωρ… Ο δεύτερος κύκλος της Αφρικής αφορά στον ανθρώπινο πλούτο και ο τρίτος στον πλούτο των παιδιών της Αφρικής…Θελήσαμε με αυτόν τον τρόπο να παρουσιάσουμε λίγη από την οικολογική ζωντάνια και τη συγκίνηση που αυτή μας προκάλεσε, τους καλοσυνάτους και αγνούς ανθρώπους που συναντήσαμε, και τα θαυμάσια παιδιά με τα πανέμορφα πρόσωπα στους δρόμους και στα εκπαιδευτικά πλαίσια που επισκεφτήκαμε. Ένα κόκκινο χωματένιο σπίτι, λίγο σπαρμένο καλαμπόκι με τα χέρια και μια οικογένεια να κάθεται στην αυλή κάτω από τον ήλιο ή κάτω από τη σκιά ήταν ταυτόχρονα τόσο λιτά αλλά και πανάκριβα. Τα πρόσωπα εξέπεμπαν μια απίστευτη γλυκύτητα και ακεραιότητα. Αυτή η αθωότητα, η αγνότητα, η απλότητα, η χαρά, η καλοσύνη και η αλληλεγγύη μας άγγιξαν την καρδιά, πως αλλιώς να το πούμε, αισθανθήκαμε ζεστασιά και ευεξία. Θελήσαμε, με κάποιον τρόπο, να ανταποκριθούμε σε αυτήν τη γενναιοδωρία, κάπως έτσι αποφασίσαμε να μοιραστούμε αυτόν τον πλούτο μαζί σας» (Κουτάντος, 2012).

  
Έκθεση Φωτογραφίας: «Η Αφρική μας 11.000 χιλιόμετρα οδικώς: Κένυα, Ουγκάντα, Τανζανία, Μαλάουι, Ζάμπια, Ζιμπάμπουε, Μποτσουάνα»

 

«Αρκετά διαφημίσαμε τη φτώχεια της Αφρικής… τόσο που αποσιωπήσαμε και συνεχίζουμε να αποσιωπούμε τον πλούτο της. Η Sontag (2003) αναλύοντας την παρουσίαση και τα υποδηλούμενα μηνύματα της φωτογραφίας από διαφορετικά μέρη του κόσμου αποκαλύπτει κρυμμένες πρακτικές και σηματοδοτήσεις. Η φωτογραφία ως κατασκευασμένη εικόνα, γίνεται σημείο αναφοράς στη μνήμη μας, συχνά, στην υπηρεσία του καταναλωτισμού και των εμπορικών αξιών. Γα παράδειγμα, για τις φωτογραφίες των θυμάτων βίαιων συγκρούσεων από το δυτικό τεχνολογικό κόσμο «…υπήρχε πάντοτε η ισχυρή απαγόρευση να μη δείχνεται το πρόσωπο γυμνό» (σελ. 76), ο δυτικός (και μαζί με αυτόν ο δυτικός τεχνολογικός πολιτισμός μας) να μην υπερ-εκτίθεται ως τέτοιος, ευάλωτος, ηττημένος, ως ένας από εμάς. Η εικόνα κατασκευάζεται από τη μεριά του θεατή. Και ακόμη, με την ρητορική του πατριωτισμού, των προσωπικών δεδομένων και την ευαισθησία απέναντι στην οικογένεια του θύματος, ταυτόχρονα με τη συγκάλυψη στη φωτογραφία του θύματος υπάρχει συγκάλυψη της αποτρόπεας εικόνας του «δικού μας πολέμου», κάτι που σε διαφορετική περίπτωση δε θα μπορούσε να δικαιολογηθεί στα δικά μας μάτια, αφού εμείς οι ίδιοι θα ταυτιζόμασταν με την ωμότητα της εικόνας του θύματός «μας», δηλαδή τη δική μας ευάλωτη εικόνα. Αντιθέτως, συνεχώς θέλουμε να κατασκευάζουμε την παντοδυναμία και τη μη τρωτότητα του δυτικού τεχνολογικού πολιτισμού μας. Δεν ισχύει όμως το ίδιο και για τη φωτογραφία για ένα Αφρικανό ή ένα Ασιάτη. «Εν γένει, σε δημοσιευμένες φωτογραφίες, τα σώματα με σοβαρούς τραυματισμούς είναι ή από την Ασία ή από την Αφρική. Αυτό το δημοσιογραφικό ένστικτο έχει κληρονομήσει την προαιώνια πρακτική που θέλει να εκτίθενται εξωτικά – δηλαδή, αποικισμένα- ανθρώπινα όντα: Αφρικανοί και κάτοικοι μακρινών ασιατικών χωρών επιδεικνύονται σαν ζώα του ζωολογικού κήπου σε εθνολογικές εκθέσεις που παρουσιάζονται στο Λονδίνο, στο Παρίσι και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες από το 16ο ως τις αρχές του 20ού» (σελ. 78). «Ειδεχθείς θάνατοι (από γενοκτονία, ασιτία και επιδημίες) είναι ότι περισσότερο συγκρατούν οι άνθρωποι από μια ολόκληρη δέσμη αδικίες και αποτυχίες που συνέβησαν στην Αφρική μετά την Αποικιοκρατία» (σελ. 95).

Στο ίδιο μήκος κύματος κατασκευάζονται οι εικόνες και οι φωτογραφίες για τη φτώχεια και την αρρώστια του Αφρικανού και της Αφρικανής, και ως εκ τούτου για τη φτώχεια και την αρρώστια του πολιτισμού τους. Ως τέτοιος, ο Αφρικανός και η Αφρικανή, μπορεί να νοείται μόνο ως πεινασμένος, με πρησμένα μάτια και πρησμένα στομάχια, γιατί αυτή η μονοσήμαντη εικόνα επιβεβαιώνει την ευρύτερη κατασκευασμένη εικόνα για την αποτυχία του πολιτισμού του έναντι του δικού μας υπέροχου πολιτισμού. Ανάμεσα σε αυτές τις δυο μονοσήμαντες γενικευμένες εικόνες της «υπεροχής» από τη μια μεριά και της «πείνας» από την άλλη, ο Αφρικανός και η Αφρικανή απαγορεύεται, δεν μπορεί να νοηθεί χαρούμενος, μαγικός, πλήρης και ως εκ τούτου με έστω ένα μαγικό, πλήρη και χαρούμενο κομμάτι του πολιτισμού του στα χέρια του, απέναντι στο δικό μας αγχωμένο και καταϊδρωμένο δυτικό τεχνολογικό πολιτισμό. Αντιμετωπίζοντας αυτήν την ισοπεδωτική εικόνα της φτώχειας, και όλες τις άλλες μονοσήμαντα κατασκευασμένες εικόνες υπεροχής και μειονεξίας, θέλησα να παρουσιάσω μια άλλη εικόνα με την οποία ήρθα σε επαφή, την εικόνα του πλούτου της Αφρικάνικης γης, του πλούτου του Αφρικανού και της Αφρικανής, και του πλούτου των παιδιών της Αφρικής» (Κουτάντος, 2012).

Το δεύτερο παράδειγμα για την κατασκευή της εικόνας σε σχέση με την άποψη είναι μια άλλη Έκθεση Φωτογραφίας που παρουσίασα σε πρόσφατο διεθνές διεπιστημονικό συμπόσιο με θέμα: «Δυνατότητες και Όρια των Βασισμένων στην Τέχνη Ποιοτικών Μεθοδολογιών: Διευρύνοντας τις Προοπτικές στον Ερευνητικό Σχεδιασμό» (Πουρκός, 2011). Σε μια εκτεταμένη εργασία 190 σελίδων μελέτησα τις απαρχές και τις δυνατότητες του Λόγου στη φιλοσοφία, τις θετικές και θεωρητικές επιστήμες και τις καλές τέχνες (Κουτάντος, 2011). Εκ πρώτης όψεως η κριτική που άσκησα στον Λόγο στο συνέδριο βρίσκεται σε αντίθεση με αυτή τη μελέτη. Η άποψη μου ωστόσο είναι ότι πάντα τείνουμε να ανακαλύπτουμε τα όρια των δυνατοτήτων μας τόσο στο λόγο όσο και στη δημιουργική φαντασία, ο ίδιος ο Πλάτων, ο Αίσωπος, ο Ιησούς χρησιμοποίησαν το μύθο και την παραβολή. Όπως τονίζουν οι Kress & van Leeuwen (2001) «Αισθανόμαστε βαθύτατα ότι το γνωστικό και το συναισθηματικό δεν είναι αντιθετικά αλλά αναπόφευκτα πάντα συν-υπάρχουν» (σελ. 268). Η παρακάτω κριτική αφορά στη μονοδιάστατη ορθολογική θεώρηση.

Ο Ντοστογιέφσκι (2006) στο Υπόγειο γράφει: «Επιτρέψτε μου λίγη φαντασία. Βλέπετε, η λογική, κύριοι, είναι εξαίρετο πράγμα, σύμφωνοι, μα η λογική είναι απλώς λογική, κι ευχαριστεί μονάχα το μυαλό του ανθρώπου, ενώ η θέληση είναι όλη η εκδήλωση της ζωής με τη λογική της μαζί και μ’ όλες τις σπαζοκεφαλιές της. Και μολονότι συχνά δεν είναι περίφημη σ’ αυτή την εκδήλωση της, όπως και αν έχει, είναι η ζωή μου και όχι η εξαγωγή της τετραγωνικής ρίζας. Γιατί εγώ, λόγου χάρη, θέλω φυσικά να ζήσω για να ικανοποιήσω όλη τη ζωική μου δυναμικότητα και όχι μόνο τη δυναμικότητα της λογικής, που είναι περίπου το ένα εικοστό όλης της ζωτικότητας μου» (σελ. 41).

  

Έκθεση Φωτογραφίας από 100 χώρες: Σύνορα στη «Φάλαινα-Γη»

Η επιστήμη, ως μια από τις δυνατότητες του ανθρώπου, αδυνατεί να εκφράσει το πλήρες της υπάρξεως. Έντονη κριτική στον κυρίαρχο αντικειμενικό επιστημονικό λόγο άσκησε ο Καστοριάδης. Η συνολιστική-ταυτιστική διάσταση της σκέψης όπως «αποδεικνύεται» από τις «ορθολογικές αντικειμενικές επιστήμες» επικράτησε σε βάρος της φαντασιακής. Όμως συνεχίζει ο Καστοριάδης οι ίδιες οι φυσικές επιστήμες αδυνατούν σύμφωνα με τα θεωρήματα μη-πληρότητας του Kurt Gödel (1931) να ξεπεράσουν τα όρια της τυπικής λογικής και να αποφανθούν για την ορθότητα τους, και υπογραμμίζει: «η μεταγενέστερη εμφάνιση μιας αντίφασης μένει πάντοτε λογικά δυνατή, η συνοχή του συστήματος είναι μόνο μια πολύ πιθανή εικασία» (Τάσης, 2007: 70). Και ο Παναγιώτης Κονδύλης επισημαίνει «ο Λόγος υφίσταται μόνο στην ερμηνεία των εκάστοτε εκπροσώπων του, και αυτοί ως γνωστόν, όχι μόνον δεν έχουν ακόμη καταφέρει να πείσουν τους πάντες ότι ο Λόγος είναι το ύψιστο και επιθυμητότερο αγαθό, αλλά δεν έχουν ούτε κάν μεταξύ τους καταλήξει σε συμφωνία για το τι είναι ο Λόγος και τι επιτάσσει κάθε φορά» (Κονδύλης, 1998).

Πέραν όμως του κυριάρχου αντικειμενικού λόγου, ο πολιτισμός, η παιδεία, η τέχνη περιλαμβάνει οτιδήποτε στην κοινωνική θέσμιση που υπερβαίνει τη συνολιστική-ταυτιστική σκέψη: «…τα όνειρα (σεξουαλικά ή μη), οι γλωσσικές παραδρομές, οι απωθήσεις υποδεικνύουν την ύπαρξη της ριζικής φαντασίας, δηλαδή του ανεξάντλητου κοινωνικού πυρήνα της ψυχής που αποτελεί την ανεξάντλητη πηγή του προτάγματος της αυτονομίας, στον οποίο οφείλεται ο πάντοτε και αναγκαστικά μερικώς εκκοινωνισμός της ψυχής» (Τάσης, 2007: 62). Ψυχή για τον Καστοριάδη ορίζεται ως ο «ενιαίος παραστασιακός, αισθηματικός, προθετικός ρους», μια πρωταρχική ικανότητα ανάδυσης παραστάσεων, η πρωταρχική παράσταση μαζί με την ικανότητα του παραστάνειν αναδύονται εκ του μηδενός (ex nihilo) από την ίδια τη ψυχή, αυτή η πρωταρχική φαντασμάτευση ονομάζεται ριζική φαντασία.

Η έκθεση φωτογραφίας και το βίντεο δρόμου διάρκειας 66 λεπτών από εκατό και πλέον χώρες που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο αφορούσαν στο παράδειγμα της μεταφοράς «η φάλαινα-γη», όχι απλά ως σχήμα λόγου αλλά ως αντιληπτική και δημιουργική σκέψη και πράξη (Lakoff & Johnson, 2005, Πουρκός & Κατσαρού, 2011). Αλήθεια, υπάρχει ωραιότερος τρόπος να αφηγηθεί κανείς (ιδιαίτερα στα παιδιά) την ιστορία του ανθρώπου και της γης, την ενότητα και την ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος από ένα μεταφορικό παραμύθι. Η έκθεση παρότρυνε την εκπαιδευτική κοινότητα σε μια ταξιδιωτική, πρωτογενή, βιωματική, οικολογική εμπειρία σε άλλα μέρη του κόσμου, και συνιστούσε μαζί με το κείμενο μια πολυτροπική (multimodality) πρόταση μάθησης και κατανόησης συνδυάζοντας περισσότερους από ένα σημειωτικούς τρόπους (modes) κατανόησης με κείμενο, φωτογραφία και βίντεο (Kress & van Leeuwen, 1996, 2001∙ van Leeuwen, 1999) και μια πολυγραμματική (multiliteracy) ανάγνωση και επικοινωνία με εικονιστικά και γραπτά στοιχεία (Χατζησαββίδης, 2003α, 2003β, 2011).

Οι συμμέτοχοι και η παρουσίαση της Σειράς
Στη συνέχεια της Σειράς κάθε ανάρτηση θα αφορά τη συνέντευξη ή τις συνεντεύξεις από μία χώρα π.χ. τη Βραζιλία και θα περιλαμβάνει: (i) Αντί για εισαγωγή ένα ποίημα από αυτή την χώρα, (ii) τις απομαγνητοφωνημένες και επιμελημένες συνεντεύξεις (με τις φωτογραφίες) των εκπαιδευτικών της χώρας στις οποίες μιλούν για τον Πολιτισμό και την Εκπαίδευση της χώρα τους και (iii) ενσωματωμένα μέσα στο κείμενο Φιλμ από μονταρισμένα βίντεο και φωτογραφίες που τράβηξα κατά την επίσκεψη ή τη διαμονή μου σε αυτή τη χώρα. Χωρίς να διαθέτουμε συνεντεύξεις από τις 100 και πλέον χώρες που επισκεφτήκαμε ως σήμερα, κάποιες φορές θα προσθέτουμε Φιλμ με βίντεο και φωτογραφίες από κάποιες γείτονες χώρες με αυτήν της παρουσίασης.

Έτσι η επόμενη ανάρτηση αφορά το ταξίδι στη Χιλή (συνεντεύξεις, Φιλμ με βίντεο και φωτογραφία) και την Αργεντινή (μόνο Φιλμ με βίντεο και φωτογραφία). Μεθοδολογικά έγινε μια προσπάθεια να πάρω συνεντεύξεις από κάθε ήπειρο από πέντε έως εννέα διαφορετικές χώρες. Έτσι μας μίλησαν 12 συνάδελφοι από 8 διαφορετικές χώρες της Αμερικής, 14 από 9 χώρες της Ασίας, 6 από 5 χώρες της Αφρικής και 15 από 9 χώρες της Ευρώπης – σύνολο 47 συνεντεύξεις από τέσσερεις ηπείρους. Η παρουσίαση θα ακολουθεί ένα γεωγραφικό προσδιορισμό, ευελπιστούμε κάθε δέκα μέρες να γίνεται μια νέα ανάρτηση. Η ποιότητα των βίντεο και των φωτογραφιών ποικίλει, στα πιο πρόσφατα ταξίδια χρησιμοποίησα επαγγελματική ψηφιακή φωτογραφική μηχανή και βιντεοκάμερα, σε παλιότερα ταξίδια σχεδόν είκοσι χρόνια πριν χρησιμοποιούσα απλές φωτογραφικές μηχανές.

 


 

ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ & ΝΗΣΙΑ ΦΩΚΛΑΝΤ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΑΜΕΡΙΚΗ

Λατινική Αμερική

Κεντρική-Βόρεια Αμερική

Χιλή, Βραζιλία, Παραγουάη, Βολιβία, Περού, Κολομβία

Κούβα, Η.Π.Α.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΑΦΡΙΚΗ

Βόρεια Αφρική

Κεντρική, Ανατολική & Νότια Αφρική

Αίγυπτος

Κένυα, Γκάνα, Ζιμπάμπουε, Μποτσουάνα

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΑΣΙΑ

Ανατολική & Κεντρική Ασία

Νότια & Αραβική Ασία

Ιαπωνία, Ταϊβάν, Κίνα, Νότια Κορέα

Ινδονησία, Ινδία, Ομάν, Ιορδανία, Ιράν

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ ΕΥΡΩΠΗ

Σκανδιναβικές χώρες

Κεντρική-Δυτική Ευρώπη

Ανατολική Ευρώπη & Μεσόγειος

Σουηδία, Νορβηγία

Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία

Εσθονία, Τσεχία, Ρωσία, Τουρκία

Πίνακας 1: Πίνακας συνεντευξιαζόμενων ανά Χώρα, Ήπειρο & Περιοχή

Συνημμένα