Νέες Τεχνολογίες και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση

Νέες τεχνολογίες και εξ αποστάσεως εκπαίδευση: η συμβολή των ΤΠΕ στην εξατομικευμένη ηλεκτρονική μάθηση

Της Μαρίας Δ. Τζώτζου (M.A.), (M.Ed)

Εισαγωγή

Νέες αποκαλούμε τις τεχνολογίες που βασίζονται στην πληροφορική και χρησιμοποιούνται ως εργαλεία διδασκαλίας και μάθησης. Η ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) δημιουργεί προϋποθέσεις για σημαντικές αλλαγές στο χώρο της εκπαίδευσης, στη διδασκαλία και μάθηση, διαμορφώνοντας μια νέα πλέον εκπαιδευτική πρακτική, ‘την εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσω των ΤΠΕ’. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να συζητήσουμε τις αλλαγές που επιφέρουν οι ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία με αναφορά στα  πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά τους που επιδρούν στην εξατομικευμένη ηλεκτρονική μάθηση ενισχύοντας παράλληλα την αίσθηση της συλλογικότητας και του ‘ανήκειν’.  

Εφαρμογές των Νέων Τεχνολογιών

Πλεονεκτήματα των ΤΠΕ

Οι νέες ΤΠΕ μπορούν να προσφέρουν ένα σύστημα παροχής μαθημάτων, το οποίο συνδέει άμεσα τους εκπαιδευόμενους μεταξύ τους, με το εκπαιδευτικό υλικό και τον εκπαιδευτή. Παρέχουν δυνατότητες συνεργασίας και σύγχρονης/ασύγχρονης αλληλεπίδρασης, οι οποίες προωθούν την ανθρώπινη επικοινωνία και την εξατομικευμένη υποστήριξη των εκπαιδευομένων κατά τη διάρκεια της μελέτης τους (Πανέτσος & Σακελλαρίδης, 2003). Η χρήση των ΤΠΕ παρέχει σημαντικές δυνατότητες διαδραστικότητας, τις οποίες έχει ανάγκη ο εκπαιδευόμενος για να είναι ανεξάρτητος αλλά και να έχει τον έλεγχο της μάθησής του και είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την εκπαίδευση από απόσταση (McIsaac & Blocher, 1998, όπως αναφ. στους Καλογιαννάκη, Βασιλάκη & Λιοδάκης, 2007).

Ειδικότερα, τα χρησιμοποιούμενα μέσα στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, με χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Ελλάδα το ΕΑΠ (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο), καλύπτουν την ανάγκη της έμμεσης εξατομικευμένης επικοινωνίας του σπουδαστή που δεν βρίσκεται στον ίδιο χώρο με τον καθηγητή του. Έτσι μπορούν να επικοινωνούν κάνοντας χρήση του γραπτού και του προφορικού λόγου είτε ανταλλάσσοντας επιστολές με το συμβατικό ή το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και το φαξ είτε συνομιλώντας με το τηλέφωνο ατομικά και με τηλεδιασκέψεις ομαδικά με τους υπόλοιπους φοιτητές που συμμετέχουν στα μαθήματα. Η διαθεσιμότητα των προηγμένων κινητών τεχνολογιών, όπως η υψηλή υποδομή εύρους ζώνης, ασύρματες τεχνολογίες και φορητές συσκευές, έχει αρχίσει να επεκτείνει τις δυνατότητες ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning), δηλ. της μάθησης μέσω της χρήσης του Διαδικτύου, του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και της τεχνολογίας των πολυμέσων (Τριανταφύλλου, 2007),  προς τη μάθηση μέσω φορητών συσκευών (mobile learning). Η μάθηση μέσω φορητών συσκευών (ΜΦΣ) συνδυάζει την εξατομικευμένη (ή προσωπική) μάθηση με την ‘οποτεδήποτε’ και ‘οπουδήποτε’ μάθηση (Τριανταφύλλου, 2007) και χαρακτηρίζεται από τη συνεργατική φύση των συσκευών κινητής τεχνολογίας που μπορεί να ενθαρρύνει την κοινωνική συμμετοχή και να προωθήσει τη συνεργατική μάθηση με εξατομικευμένο τρόπο.

Μια από τις πλέον προηγμένες εφαρμογές της εκπαίδευσης από απόσταση αποτελεί η σύγχρονη τηλεκπαίδευση όπου μέσω τηλεδιάσκεψης είναι εφικτή η άμεση οπτική και ηχητική επικοινωνία και η ζωντανή αλληλεπίδραση μεταξύ των συμμετεχόντων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση απαιτεί την ταυτόχρονη συμμετοχή και αλληλεπίδραση εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων σε ‘πραγματικό χρόνο’ και αφορά τόσο την ανταλλαγή απόψεων όσο και εκπαιδευτικού υλικού (Καλογιαννάκης, Βασιλάκης & Λιοδάκης, 2007). Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση μπορεί να προσφέρει στην εκπαιδευτική διαδικασία την αμεσότητα επαφής του διδάσκοντα με τους εκπαιδευόμενους αλλά και να δώσει μια άλλη διάσταση στο αντικείμενο της μάθησης (Αναστασιάδης, 2006).

Ειδικότερα οι τηλεδιασκέψεις λειτουργούν ως ανταποδοτική μορφή της έμμεσης αμφίδρομης επικοινωνίας, δίνοντας την ευκαιρία σε όλους τους συμμετέχοντες να λάβουν μέρος σε μια διαλεκτική συζήτηση και να καταθέσουν τις απόψεις τους στα θέματα που απασχολούν την ομάδα. Όταν γίνεται χρήση του ηλεκτρονικού συστήματος διάσκεψης, ο αποστολέας στέλνει τα μηνύματά του σε μια βάση δεδομένων και ο παραλήπτης τα λαμβάνει, όταν συνδεθεί με αυτή. Με αυτό το μέσο επιτυγχάνεται επικοινωνία ενός προς ένα, ενός προς πολλούς και πολλών προς πολλούς. Τόσο το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο όσο και το ηλεκτρονικό σύστημα διάσκεψης αποτελούν ασύγχρονες μορφές επικοινωνίας μεταξύ του εκπαιδευομένου/μαθητή και του εκπαιδευτή/διδάσκοντος, καθώς και των εκπαιδευομένων/μαθητών μεταξύ τους (Holmberg, 2002: 156-163) υπηρετώντας τους σκοπούς της εξατομικευμένης μάθησης με αποτελεσματικό, ευχάριστο και  δελεαστικό τρόπο.
Επιπλέον οι εικονικές ή ηλεκτρονικές τάξεις μπορούν πλέον να συνδεθούν δορυφορικά ή με τεχνολογία συμπιεσμένου σήματος βίντεο ή με συνδέσεις πλήρους εύρους ζώνης καθιστώντας δυνατή την ‘πρόσωπο με πρόσωπο’ εκπαίδευση από απόσταση, αναπληρώνοντας με αυτό τον τρόπο το κενό της άμεσης διαπροσωπικής επικοινωνίας μέσα στο πλαίσιο της μαθησιακής ομάδας, συμπληρώνοντας και ενισχύοντας το μοντέλο της εξατομικευμένης διδασκαλίας και μάθησης, ανοίγοντας νέες προοπτικές στην εκπαίδευση από απόσταση.

Με τη ραγδαία εξέλιξη των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχει βρει έναν ισχυρό σύμμαχο. Η εξέλιξη των επικοινωνιακών τεχνολογιών, η μείωση του κόστους των υπολογιστών και των τηλεπικοινωνιών, η εξοικείωση ολοένα και μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού με τους υπολογιστές και το Διαδίκτυο συμβάλλουν καθοριστικά σε αυτό. Οι δικτυακές τεχνολογίες και ειδικότερα το Διαδίκτυο, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να στηρίξουν τη διδασκαλία και τη μάθηση, σύμφωνα με τις σύγχρονες κοινωνικές και εποικοδομιστικές θεωρίες για την κατάκτηση της γνώσης (Harasim, 1989˙ Johansen, Carr, & Yueh, 1998, οπ. αναφ. στους Κορδάκη & Λάσκαρη, 2003). Μέσω τηλεδιάσκεψης είναι δυνατόν να ‘συγκροτηθεί μια τάξη μαθητών που μπορούν να αλληλεπιδρούν όχι μόνο με τον καθηγητή αλλά και μεταξύ τους’(Garrison, 1990, όπως αναφ. στον Holmberg, 2002: 32).

Μειονεκτήματα των ΤΠΕ

Παρ’ όλα αυτά τα διαδικτυακά (και τα εξ αποστάσεως) περιβάλλοντα έχουν κατηγορηθεί για τη φυσική αιχμαλωσία των μαθητευομένων, επειδή το άτομο χρειάζεται να δουλεύει περισσότερο μπροστά στην οθόνη μειώνοντας έτσι την προσωπική και κοινωνική επαφή. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη για διασφάλιση της ποιότητας της μάθησης μέσα από τη συμμετοχή, την δραστηριότητα, την ηθική και την υπευθυνότητα των ατόμων. Η δημιουργία ‘κοινοτήτων μάθησης’ έρχεται, κατά κάποιο τρόπο, να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ τεχνοφίλων που αναφέρονται σε πλεονεκτήματα και τεχνοφόβων που εστιάζουν κυρίως σε μειονεκτήματα. Οι ‘κοινότητες μάθησης’ δεν δημιουργούνται αυθόρμητα αλλά τείνουν να οργανώνονται γύρω από σαφή πλαίσια λειτουργίας, κανόνων συμπεριφοράς, στόχων και υλικού, βασίζονται σε αξίες, έχουν ποιοτικά χαρακτηριστικά, προάγουν την ανάπτυξη της κοινωνικοποίησης των μαθητών, αλλά παράλληλα και την ανάπτυξη της επίδοσής τους (Χρονάκη & Μπουρδάκης, 2003).

Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι εισαγωγή των νέων τεχνολογιών μπορεί να διευκολύνει την εξατομικευμένη ηλεκτρονική μάθηση και την επικοινωνία μεταξύ των σπουδαστών ταυτόχρονα προσφέροντας σημαντικά στο μαθησιακό περιβάλλον. Για να επιτευχθεί όμως κάτι τέτοιο, θα πρέπει τόσο οι σπουδαστές όσο και οι εκπαιδευτές να είναι εξοικειωμένοι  με τις νέες τεχνολογίες, καθώς και να γίνεται σωστή και προσεκτική χρήση των τεχνολογιών αυτών (Βασάλα, 2003). Η εξοικείωση θεωρείται σημαντική γιατί επιτρέπει στον εκπαιδευόμενο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης να αναπτύξει αυτονομία και έλεγχο πάνω στη διαδικασία της μάθησης. Επιπλέον, η εξοικείωση είναι προϋπόθεση για την εκδήλωση αλληλεπίδρασης (interaction) στην εκπαιδευτική διαδικασία της εξ αποστάσεως εξατομικευμένης διδασκαλίας και μάθησης (Marva, 1993, όπ. αναφ. Γκιόσος κ.συν., 2007).

Συμπέρασμα
Αδιαμφισβήτητα, οι νέες τεχνολογίες μας ωθούν στην αντικατάσταση της αίθουσας από το διαδίκτυο που ευνοεί ένα μοντέλο εξατομικευμένης ηλεκτρονικής μάθησης με επίκεντρο τις ατομικές ανάγκες και προτιμήσεις των εκπαιδευομένων/μαθητών, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει την αλληλεπίδραση και ζωντανεύει την αίσθηση της συλλογικότητας και του ‘ανήκειν’. Ωστόσο οι πληροφορίες που θα παρέχονται μέσω της τεχνολογίας ή οι δραστηριότητες που θα προκαλούνται, θα πρέπει να συνδυάζονται με τις ψυχολογικές διαδικασίες της μάθησης και να τις ερεθίζουν (Καβαθατζόπουλος, 2003).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αναστασιάδης, Π. (2006). Σχεδιασμός και ανάπτυξη διαδικτυακού περιβάλλοντος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για τους εκπαιδευτικούς της ομογένειας. Ψύλλος, Δ. & Δαγδιλέλης, Β. (επιμ.), Πρακτικά 5^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου. Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη
• Βασάλα, Π. (2003). Η Επικοινωνία των Σπουδαστών της Μεταπτυχιακής Θεματικής Ενότητας «Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Στο Α. Λιοναράκης (Επιμ.), 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Πρακτικά Συνεδρίου (σελ. 296-306). Αθήνα: Εκδόσεις Προπομπός
• Γκιόσος, Ι., Μαυροειδής, Η., Κουτσούμπα, Μ. & Παπαδάκης, Σπ. (2007). Δυνατότητα αξιοποίησης σύγχρονων μεθόδων επικοινωνίας και τηλεκπαίδευσης σε προγράμματα της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΕΑΠ. Στο Α. Λιοναράκης (Επιμ.), 4^ο Διεθνές Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Μορφές Δημοκρατίας στην Εκπαίδευση: Ανοικτή Πρόσβαση και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Πρακτικά Συνεδρίου (σελ. 352-358). Τόμος Α’ Holmberg, B. (2002). Εκπαίδευση εξ Αποστάσεως. Θεωρία και Πράξη. Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην
• Καβαθατζόπουλος, Ι. (2003). Η συμβολή της πληροφορικής και επικοινωνιακής τεχνολογίας στη μάθηση από απόσταση. 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Πρακτικά Εισηγήσεων. Λιοναράκης, Α. (επιμ.), Αθήνα: Εκδόσεις Προπομπός
• Καλογιαννάκης, Μ., Βασιλάκης, Κ. & Λιοδάκης, Γ. (2007). Η τηλεδιάσκεψη στην υπηρεσία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης: θέματα υλοποίησης και διαχείρισης. Στο Α. Λιοναράκης (Επιμ.), 4^ο Διεθνές Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Μορφές Δημοκρατίας στην Εκπαίδευση: Ανοικτή Πρόσβαση και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Πρακτικά Συνεδρίου. Τόμος Β’. Αθήνα: Εκδόσεις Προπομπός
• Κορδάκη, Μ. & Λάσκαρης, Α. (2003). Σύγχρονες Θεωρίες Μάθησης και Αξιολόγηση Ολοκληρωμένων Διαδικτυακών Περιβαλλόντων Διδασκαλίας και Μάθησης, 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Πρακτικά Εισηγήσεων. Λιοναράκης, Α. (επιμ.), Αθήνα: Εκδόσεις Προπομπός
• Πανέτσος, Σπ. & Σακελλαρίδης, Ο. (2003). Εκπαιδευτικό Μοντέλο για Εκπαίδευση από Απόσταση Βασισμένο στις Νέες Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας. Στο : Α. Λιοναράκης ( Επιμ. ), 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Πρακτικά Εισηγήσεων (σελ. 731 –741). Αθήνα : Εκδόσεις Προπομπός
• Τριανταφύλλου, Ε. (2007). Η χρήση συσκευών κινητής τεχνολογίας στη δια βίου μάθηση. Στο Α. Λιοναράκης (Επιμ.), 4^ο Διεθνές Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Μορφές Δημοκρατίας στην Εκπαίδευση: Ανοικτή Πρόσβαση και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Πρακτικά Συνεδρίου. Τόμος Β’. Αθήνα: Εκδόσεις Προπομπός
• Χρονάκη, Α. & Μπουρδάκης, Β. (2003). Κυβερνοχώρος, Ανοιχτή Εκπαίδευση και Κοινότητες Μάθησης: Βασικές Παιδαγωγικές Αρχές Σχεδιασμού. Στο : Α. Λιοναράκης (Επιμ.), 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Πρακτικά Εισηγήσεων (σελ.91–101). Αθήνα: Εκδόσεις Προπομπός